فرهنگی

🍃🌹🍃 شرح حکمت ۱۳۳ نهج‌البلاغه

❣ امام علی علیه‌السلام در این گفتار کوتاه، چهره‌ی واقعی دنیا را آشکار می‌سازد و مردم را از دلبستگی افراطی به آن بازمی‌دارد.

🔹 بخش اول: ماهیت دنیا

🔅 الدُّنْیا دَارُ مَمَرٍّ لاَ دَارُ مَقَرٍّ

🟢 دنیا سراى گذر است، نه سراى ماندن.

🔸 دنیا نه خانه‌ی اقامت است و نه محل آرامش همیشگی؛

فقط پلی است میان مبدأ و مقصد، میان خاک و افلاک.

آن‌ها که دنیا را هدف گرفته‌اند، در واقع بر سر پل چادر زده‌اند؛

اما آنان که دنیا را وسیله می‌بینند، از آن برای رسیدن به کمال و آخرت بهره می‌برند.

🔹 بخش دوم: دو گروه از مردم

✨ وَالنَّاسُ فِیهَا رَجُلاَنِ: رَجُلٌ بَاعَ فِیهَا نَفْسَهُ فَأَوْبَقَهَا، وَرَجُلٌ ابْتَاعَ نَفْسَهُ فَأَعْتَقَهَا

🟣 «مردم در این دنیا دو دسته‌اند:

برخی خود را فروختند و نابود ساختند،

و برخی خود را خریدند و آزاد کردند.»

🔸 گروه اول، عمر و جان خویش را در معامله‌ای زیان‌بار به لذت‌های زودگذر دنیا می‌فروشند و بنده‌ی شهوت و شیطان می‌گردند.

🔸 اما گروه دوم، با ایمان، عبادت و تقوا، از اسارت نفس رهایی می‌یابند و خود را به آزادی حقیقی می‌رسانند.

🕊 نتیجه و پیام اخلاقی

🔹 دنیا در نگاه امام علی (ع) مزرعه‌ی آخرت است، نه مقصد نهایی.

🔹 انسان عاقل کسی است که با نیکی، انصاف و یاد خدا، از این گذرگاه به سلامت بگذرد.

🔹 هر لحظه‌ی عمر، سرمایه‌ای است که یا در مسیر دنیا از دست می‌رود، یا در مسیر آخرت ذخیره می‌شود.

📚 نهج‌البلاغه، حکمت ۱۳۳

🌸 شرح و تفسیر از کلام امیرالمؤمنین علیه‌السلام

آنگونه زندگی کن که نبودنت هم مهربانی بیاورد ، شرح حکمت ۱۰ نهج‌البلاغه

📜 متن حدیث

خَالِطُوا النَّاسَ مُخَالَطَةً إِنْ مِتُّمْ مَعَهَا بَكَوْا عَلَيْكُمْ، وَإِنْ عِشْتُمْ حَنُّوا إِلَيْكُمْ.

با مردم چنان معاشرت کنید که اگر از دنیا رفتید بر شما بگریند، و اگر زنده ماندید، مشتاق دیدار شما باشند.

📘 نهج‌البلاغه، حکمت ۱۰

تفسیر و معنا

این جمله، چکیده‌ی اخلاق اجتماعی در اسلام است. امام علی علیه‌السلام در یک جمله، راز محبوبیت، انسانیت و کرامت در روابط انسانی را می‌آموزد.

🔹 انسان مؤمن، نه گوشه‌گیر است و نه متکبر؛

بلکه در میان مردم زندگی می‌کند، به آنان نیکی می‌رساند، دل می‌برد و مهر می‌کارد.

🔹 امام نمی‌فرماید با مردم زیاد رفت‌وآمد کنید، بلکه می‌فرماید «خالِطوا» یعنی معاشرتی همراه با محبت، انصاف و اخلاق نیک.

معاشرتی که اثرش در دل مردم باقی بماند؛ چنان‌که وقتی نباشی، جای خالیت احساس شود.

پیام اخلاقی

1. مهربانی، ماندگارترین سرمایه‌ی انسان است.

ثروت و مقام فراموش می‌شود، اما اخلاق نیک در یادها می‌ماند.

2. مرگ پایان رابطه نیست، بلکه محکِ محبت حقیقی است.

اگر با مردم صادقانه رفتار کرده باشی، اشک آنان بر فقدانت گواه عشق و احترام است.

3. محبوبیت در میان مردم، نشانه‌ی محبوبیت نزد خداست.

در حدیث نبوی آمده است: «إِذَا أَحَبَّ اللهُ عَبْداً نَادَى جَبْرَئِيلَ: إِنِّي أُحِبُّ فُلاناً فَأَحِبَّهُ، فَيُحِبُّهُ جَبْرَئِيلُ، ثُمَّ يُنَادِي فِي أَهْلِ السَّمَاءِ: إِنَّ اللهَ يُحِبُّ فُلاناً فَأَحِبُّوهُ، فَيُحِبُّهُ أَهْلُ السَّمَاءِ، ثُمَّ يُوضَعُ لَهُ الْقَبُولُ فِي الْأَرْضِ.»

(هرگاه خدا بنده‌ای را دوست بدارد، محبت او را در دل فرشتگان و سپس در دل مردم می‌افکند.)

امام علی علیه‌السلام به ما می‌آموزد که ارزش انسان نه در طول عمر او، بلکه در اثر وجود اوست.

آدمی باید چنان زندگی کند که نام و یادش، حتی پس از رفتنش، لبخند و اشک برانگیزد.

شکوه عدالت در برابر غصب خلافت، شرح خطبه شقشقیه (بخش نخست)

📜 مقدمه

خطبه‌ی شقشقیه، از مشهورترین خطبه‌های نهج‌البلاغه است؛ امام علی علیه‌السلام در آن، با بیانی آتشین و سوزناک، از ماجرای غصب خلافت و صبر تلخ خود سخن می‌گوید. نام این خطبه از واژه‌ی «شقشقیه» گرفته شده که به معنای آتش درونِ بیرون ریخته است — زیرا امام در میان مردم، سخنی پرشور و ناگهانی فرمود که از عمق اندوه و حقیقت جانش برآمد.

بخش نخست خطبه

أَمَا وَاللَّهِ لَقَدْ تَقَمَّصَهَا فُلَانٌ وَإِنَّهُ لَيَعْلَمُ أَنَّ مَحَلِّي مِنْهَا مَحَلُّ الْقُطْبِ مِنَ الرَّحَى.

آگاه باشید! به خدا سوگند! فلان (یعنی ابوبکر) جامه خلافت را بر تن کرد، در حالی که می‌دانست جایگاه من نسبت به حکومت اسلامی، چون محور آسیاب است نسبت به سنگ آن که به دورش می‌چرخد.

تفسیر

امیرالمؤمنین علیه‌السلام در این جمله، با استعاره‌ای زیبا حقیقت جایگاه خویش را بیان می‌کند.

همان‌گونه که سنگ آسیاب بدون محور نمی‌چرخد و اگر بچرخد چیزی را خرد نمی‌کند، جامعه اسلامی نیز بدون محور ولایت الهی و علم علوی، از مسیر حق منحرف می‌شود.

عبارت «تقمّصها» اشاره به پوشیدن لباس کسی دیگر دارد؛ یعنی خلیفه‌ی نخست، لباسی را بر تن کرد که به او تعلق نداشت.

ادامه‌ی خطبه

يَنْحَدِرُ عَنِّي السَّيْلُ وَلا يَرْقَى إِلَيَّ الطَّيْرُ.

سیل علوم از دامنه کوه وجود من جاری می‌شود و پرواز اندیشه‌ها به قله من نمی‌رسد.

این جمله از لطیف‌ترین تعبیرات ادبی نهج‌البلاغه است. امام علی علیه‌السلام، سرچشمه‌ی علم و حکمت است؛ همان کسی که پیامبر درباره‌اش فرمود: «أنا مدينة العلم و عليّ بابها.»من شهر علمم و علی دروازه آن است.

یعنی هر دانشی که در اسلام جاری است، از چشمه‌ی علم او سرازیر می‌شود.

سپس فرمود: فَسَدَلْتُ دُونَهَا ثَوْباً، وَطَوَيْتُ عَنْهَا كَشْحاً.

پس من در برابر خلافت پرده‌ای انداختم و از آن روی گرداندم.

یعنی امام، با اینکه شایسته‌ترین فرد برای رهبری امت بود، به‌خاطر حفظ اسلام و جلوگیری از تفرقه، از حق مسلم خود چشم پوشید. این سکوت، سکوت ضعف نبود، بلکه صبرِ حکیمانه برای مصلحت دین بود.

پیام معرفتی

1. ولایت الهی محور جامعه است. بدون امام حق، امت به بیراهه می‌رود.

2. علم و معرفتِ حقیقی، تنها در مسیر ولایت معنا می‌یابد.

3. صبر امام علی علیه‌السلام، صبری الهی بود؛ برای حفظ اصل اسلام، نه از روی ناتوانی.

4. دنیاطلبان خلافت را به‌دست گرفتند، اما حقیقتِ امامت در دل علی (ع) باقی ماند.

خطبه‌ی شقشقیه نه صرفاً شکوهی سیاسی، بلکه بیانی عرفانی و الهی از مفهوم امامت است.

امام علی علیه‌السلام نشان می‌دهد که خلافت ظاهری اگر بدون حق باشد، پوسته‌ای بیش نیست، و حقیقتِ رهبری در علم، تقوا و ارتباط با خدا نهفته است.

دعای امام رضا علیه‌السلام برای امام زمان (عج) ، شرحی بر «اللهم أصلح عبدك وخليفتك»

📜 متن دعا

 اللّهُمَّ أصلِح عَبدَكَ وخَليفَتَكَ… ولا تَجعَل لِأَحَدٍ مِن خَلقِكَ عَلى وَلِيِّكَ سُلطانا، وَائذَن لَهُ في جِهادِ عَدُوِّكَ وعَدُوِّهِ، وَاجعَلني مِن أنصارِهِ، إنَّكَ عَلى كُلِّ شَيءٍ قَديرٌ.

📚 مصباح المتهجّد، ص ۳۶۶، ح ۴۹۴

بار خدايا! بنده و خليفه‌ات (امام زمان عليه‌السلام) را به صلاح و سلامت بدار، و برای هیچ‌یک از آفریدگانت بر ولیّ خود سلطه و چیرگی قرار مده، و به او اجازه جهاد با دشمنانت و دشمنانش عطا فرما، و مرا از یاران و یاوران او قرار ده؛ همانا تو بر هر کاری توانایی.

 تفسیر و شرح

این دعا، نمایانگر اوج معرفت امام رضا علیه‌السلام نسبت به مقام ولایت است. در چند جمله کوتاه، مجموعه‌ای از معارف عمیق درباره امام زمان (عج) و وظایف شیعیان نسبت به او بیان شده است:

۱. «اللّهُمَّ أصلِح عَبدَكَ وخَليفَتَكَ»

امام زمان، «عبد خدا» و «خلیفه خدا» است؛ یعنی بنده‌ای کامل و جانشینی الهی که مأمور برپایی حق و عدل است.

دعای ما برای صلاح و سلامت او، نشانه‌ی محبت، معرفت و ارتباط روحی با امام است؛ زیرا وجود او محور تداوم رحمت الهی در زمین است.

۲. «ولا تجعل لأحدٍ من خلقك على وليك سلطاناً»

یعنی پروردگارا! دشمنان و طاغوت‌ها را بر امام چیره مساز.

این جمله، بیانگر دعا برای حفظ امام از فتنه‌ها و موانع ظهور است. هر مؤمنِ منتظر، باید این جمله را با حضور قلب بخواند تا در واقع، به زبان دعا و دل، از خداوند بخواهد که قدرت‌های باطل از مسیر حق کنار روند.

۳. «وائذن له في جهاد عدوّك وعدوّه»

امام رضا علیه‌السلام در این بخش، ظهور و قیام نهایی حضرت مهدی (عج) را از خداوند طلب می‌کند.

یعنی خدایا، زمان اذن الهی برای قیام موعود را نزدیک فرما تا امام، با دشمنان تو و دشمنان حق، به جهاد برخیزد و زمین را از عدالت پر سازد.

۴. «واجعلني من أنصاره»

زیباترین بخش دعا همین‌جاست؛ زیرا تنها آرزوی منتظر واقعی این است که در صف یاران و سربازان امام زمان (عج) قرار گیرد.

این جمله ما را به خودسازی و آمادگی دعوت می‌کند؛ زیرا یاران حقیقی امام، باید دل‌هایی پاک، ایمان استوار و نیتی خالص داشته باشند.

پیام معرفتی و اخلاقی

🔹 دعا برای امام زمان، نشانه‌ی ایمان زنده است.

🔹 هر بار که این دعا را می‌خوانیم، باید از خود بپرسیم: «آیا من آماده یاری امامم هستم؟»

🔹 یاری امام، فقط در زمان ظهور نیست؛ بلکه امروز هم با دفاع از حق، خدمت به بندگان خدا، و پاک‌زیستی در مسیر عدالت تحقق می‌یابد.

این دعا، در ظاهر کلماتی ساده دارد، اما در حقیقت نقشه‌ی راه یک مؤمن منتظر است:

شناخت امام، دعا برای حفظ او، آمادگی برای یاری او، و تمنای ظهورش.

امام رضا علیه‌السلام با این دعا، شیعیان را تعلیم داده که انتظار، صرفاً آرزو نیست؛ بلکه عهدی است میان بنده و ولیّ خدا.

اهل معروف باش! تفسیر نامه ۳۱ نهج‌البلاغه

✴️ مقدمه

در نامه ۳۱ نهج‌البلاغه، امیرالمؤمنین علی علیه‌السلام پدری مهربان است که به فرزندش امام حسن علیه‌السلام وصایایی جاودانه می‌آموزد. این نامه، منشور تربیتی و اخلاقی زندگی مؤمنانه است. یکی از فرازهای درخشان آن، دعوت به «امر به معروف و نهی از منکر» است؛ اصلی که اگر در جامعه زنده بماند، ارزش‌ها پایدار و فساد ریشه‌کن می‌شود.

📜 متن نامه ۳۱

 وَأْمُرْ بِالْمَعْرُوفِ تَکُنْ مِنْ أَهْلِهِ، وَأَنْکِرِ الْمُنْکَرَ بِيَدِکَ وَلِسَانِکَ، وَبَايِنْ مَنْ فَعَلَهُ بِجُهْدِکَ

امر به معروف کن تا از اهل آن باشی، و با دست و زبانت منکر را انکار نما، و با تمام توانت از کسی که عمل زشت انجام می‌دهد، دوری گزین.

تفسیر و تحلیل

امام علی علیه‌السلام در این فراز، سه فرمان اخلاقی و اجتماعی می‌دهد که هریک پایه‌ای از سلامت جامعه است:

1. امر به معروف کن تا اهل آن باشی

تنها کسی می‌تواند دیگران را به نیکی دعوت کند که خودش از اهل معروف باشد.

یعنی با رفتار، گفتار و منش خود، نیکی را در زندگی‌ات جاری کن تا سخنت اثرگذار باشد.

2. با دست و زبانت منکر را انکار کن

انکار منکر فقط با زبان نیست؛ گاهی باید عملی و قاطع در برابر فساد ایستاد.

دست، نماد اقدام عملی است؛ یعنی در برابر ظلم، بی‌عدالتی، دروغ و بی‌حیایی، بی‌تفاوت نباش.

زبان، ابزار روشنگری و نصیحت است؛ تذکر، گفت‌وگو، و روشنگری نرم ولی قاطعانه.

3. با اهل منکر قطع رابطه کن

دوری از گناهکار، به معنای نفرت از شخص نیست بلکه بی‌اعتنایی به عمل زشت اوست.

وقتی جامعه نسبت به منکر بی‌تفاوت می‌شود، زشتی‌ها عادی و معروف‌ها فراموش می‌شوند.

🌱 پیام اخلاقی

امیرالمؤمنین علیه‌السلام می‌خواهد بگوید: نیکی فقط گفتنی نیست، زیستنی است؛

و مبارزه با بدی فقط شعار نیست، رفتاری آگاهانه و شجاعانه است.

جامعه‌ای که در آن مردم به معروف امر نکنند و منکر را انکار ننمایند، آرام‌آرام به ظلم، فساد و دروغ عادت می‌کند. اما هرکس در راه خیر و اصلاح قدم بردارد، به تعبیر امام، «از اهل معروف» خواهد بود؛ یعنی از کسانی که نیکی در وجودشان نهادینه شده است.

این فراز از نامه ۳۱، راه و رسم «زندگی مؤمنانه» را به ما می‌آموزد:

عمل کن، نه فقط بگو.

در برابر منکر بایست، نه این‌که از آن بگریز.

اهل معروف باش تا جامعه‌ات از تاریکی دور بماند.