حکمتهای نورانی؛ نگاهی فاطمی به فلسفه احکام الهی
مقدمه: در مکتب اهل بیت(ع)، احکام الهی تنها یک سری دستورات خشک و بیروح نیستند. هر یک، دریایی از حکمت و رحمت است که اگر چشمان بینا داشته باشیم، ژرفای آن را درک میکنیم. آنچه در ادامه میآید، گنجینهای از حکمتهای احکام است که از زبان مبارک حضرت فاطمه زهرا (س) برای ما به یادگار مانده است. این نگاه، تبیین فاطمی از چرایی احکام است که دل و عقل را همزمان سیراب میکند.
حکمتهای احکام از منظر حضرت زهرا (سلام الله علیها)
۱. ایمان: نابودکننده شرک
“فَرَضَ اللّٰهُ الإِيمانَ تَطهيراً مِنَ الشِّرك”
· حکمت: خداوند ایمان را واجب کرد تا جانها را از پلیدی شرک پاکسازی کند. ایمان، همان نوری است که تاریکیهای شک و شرک را از دل میزداید.
۲. نماز: درمان کننده تکبر
“وَ الصَّلاةَ تَنزيهاً عَنِ الكِبر”
· حکمت: نماز، انسان را از تکبّر دور میکند. در هر رکوع و سجود، روح در برابر عظمت خدا خضوع میکند و تکبر از وجودش شسته میشود.
۳. زکات: افزایشدهنده روزی
“وَ الزَّكاةَ زِيادَةً فِي الرِّزق”
· حکمت: زکات تنها انفاق نیست، بلکه سرمایهگذاری در راه خداست که برکت و فراوانی را به زندگی بازمیگرداند.
۴. روزه: آزمون اخلاص
“وَ الصِّيامَ تَبييناً لِلإِخلاص”
· حکمت: روزه، خالصترین عبادت است زیرا تنها خداوند از آن آگاه است. روزه، اخلاص را در وجود انسان متبلور و آشکار میسازد.
۵. حج: عظمتبخش دین
“وَ الحَجَّ تَسنِيَةً لِلدّين”
· حکمت: حج، نمایش عظمت و شکوه دین اسلام است. این اجتماع عظیم، قدرت و حیات امت اسلامی را به رخ جهانیان میکشد.
۶. عدالت: آرامشبخش دلها
“وَ العَدلَ تَسكيناً لِلقُلوب”
· حکمت: عدالت، مایه آرامش قلبها و استحکام پایههای جامعه است. جایی که عدالت باشد، ترس و ناامنی رخت برمیبندد.
۷. امامت: مانع تفرقه
“وَ الإِمامَةَ لَمّاً مِنَ الفُرقَة”
· حکمت: امامت، عامل وحدت امت و جلوگیر از پراکندگی است. وجود امام، ریسمان محکمی است که جامعه را از گسست نجات میدهد.
۸. جهاد: عزتآفرین اسلام
“وَ الجِهادَ عِزّاً لِلإِسلام”
· حکمت: جهاد، برای حفظ عزت و کرامت اسلام و مسلمین است. تا مجاهدی نباشد، دینی در امان نمیماند.
۹. صبر: پشتوانه موفقیت
“وَ الصَّبرَ مَعونَةً عَلَى الِاستيجاب”
· حکمت: صبر، یاریرسان انسان برای رسیدن به اهداف والا و نتیجهگیری درست است.
۱۰. امر به معروف: مصلحتجویی عمومی
“وَ الأَمرَ بِالمَعروفِ مَصلَحَةً لِلعامَّة”
· حکمت: امر به معروف، یک وظیفه فردی نیست، بلکه مصلحت عمومی جامعه را تأمین میکند و آن را از فساد حفظ مینماید.
۱۱. نیکی به والدین: سپر خشم الهی
“و بِرَّ الوالِدَينِ وِقايَةً عَنِ السَّخَط”
· حکمت: نیکی به پدر و مادر، سپری در برابر خشم و نارضایتی خداوند است.
۱۲. صله رحم: افزایش نسل مؤمن
“و صِلَةَ الأَرحامِ مَنماةً لِلعَدَد”
· حکمت: صله رحم، نه تنها پیوندهای عاطفی را محکم میکند، بلکه باعث افزایش جمعیت مؤمن و نیروی انسانی جامعه اسلامی میشود.
۱۳. قصاص: حافظ خونها
“وَ القِصاصَ حَقناً لِلدِّماء”
· حکمت: قصاص، هرچند سخت به نظر میرسد، اما بزرگترین عامل حفظ خونها و جلوگیری از خونریزیهای بیشتر است.
۱۴. وفای به نذر: در معرض مغفرت
“وَ الوَفاءَ بِالنَّذرِ تَعرِيضاً لِلمَغفِرَة”
· حکمت: وفای به نذر، انسان را در معرض آمرزش و مغفرت الهی قرار میدهد.
۱۵. دقت در پیمانه: نابودکننده کمفروشی
“و تَوفِيَةَ المَكاييلِ وَ المَوازينِ تَعيِيراً لِلبَخسَة”
· حکمت: دقیق پیمانه کردن و وزن کردن، عامل نابودی کمفروشی و فساد اقتصادی است.
۱۶. ترک دزدی: عامل عفت و پاکی
“و تَركَ السَّرِقَةِ إيجاباً لِلعِفَّة”
· حکمت: ترک دزدی، تنها منع از یک گناه نیست، بلکه عامل ایجاد عفت و پاکدامنی در جامعه است.
۱۷. نخوردن مال یتیم: بازدارنده از ظلم
“و أكلِ أموالِ اليَتامىٰ إجارَةً مِنَ الظُّلم”
· حکمت: حرام بودن مال یتیم، بازدارندهای قدرتمند از ستم به ضعیفان است.
۱۸. عدالت در داوری: مایه آرامش ملت
“وَ العَدلَ فِي الأَحكامِ إيناساً لِلرَّعِيَّة”
· حکمت: عدالت در قضاوت و حکومت، آرامشبخش مردم و مایه اطمینان آنان به نظام اسلامی است.
۱۹. حرمت شرک: خالصسازی برای پروردگار
“و حَرَّمَاللّٰهُ الشِّركَ إخلاصاً لَهُ بِالرُّبوبِيَّة”
· حکمت: حرام بودن شرک، برای خالصسازی عبادت و بندگی برای خداوند یکتاست.
سخن پایانی: این نگاه عمیق و حکیمانه حضرت فاطمه(س) به ما میآموزد که هیچ حکمی از احکام الهی بیحکمت و بیهوده نیست. هر تکلیفی، دارویی برای دردهای فردی و اجتماعی بشر و پلکانی برای تعالی و نزدیکی به قرب الهی است. اگر این نگاه را در خود زنده کنیم، عبادات ما از حالت خشک و ظاهری خارج شده و به معنویتِ آگاهانه و عبادتی حکیمانه تبدیل میشود.
منبع: من لایحضره الفقیه،شیخ صدوق، جلد ۳، صفحه ۵۶۷.