فرهنگی

آزادی خرمشهر؛ حماسه‌ای که تاریخ را دگرگون کرد

در دوم خردادماه ۱۳۶۱، پس از ۳۴ روز نبرد بی‌امان، فریاد پیروزی رزمندگان ایران در خرمشهر طنین انداخت. عملیات بیت‌المقدس که از دهم اردیبهشت همان سال آغاز شده بود، با آزادسازی کامل این شهر استراتژیک به نقطه اوج خود رسید. سقوط خرمشهر به دست نیروهای عراقی در آغاز جنگ، برگ برنده صدام برای تحمیل صلحی تحقیرآمیز به ایران بود، اما مقاومت ۳۵ روزه مردم این شهر در سال ۱۳۵۹ و نهایتاً آزادسازی آن در سال ۶۱، نه تنها نماد شکستناپذیری اراده ملت ایران شد، بلکه توهم برتری نظامی رژیم بعث را در هم شکست.  

 زمینه‌های یک پیروزی استراتژیک  

پس از عملیات موفق فتح‌المبین در فروردین ۱۳۶۱، منطقه غرب کارون آخرین سنگر مهم اشغالی عراق به شمار می‌رفت. فرماندهان ایرانی با درک اهمیت حیاتی خرمشهر، طراحی عملیات بیت‌المقدس را کلید زدند. از سوی دیگر، صدام که خرمشهر را خط دفاعی بصره می‌دانست، با تقویت مواضع خود در این منطقه، آماده مقابله بود. در این میان، حضور معنوی شخصیت‌هایی چون شهید آیت‌الله صدوقی و آیت‌الله مشکینی در خط مقدم، روحیه‌بخش رزمندگان بود.  

 چهار مرحله سرنوشت‌ساز  

۱. شکستن خطوط دفاعی (۱۰ تا ۱۵ اردیبهشت)  

عملیات با رمز «بسم‌الله القاسم الجبارین» در سحرگاه ۱۰ اردیبهشت آغاز شد. در محور شمالی (قرارگاه قدس)، تیپ‌های ۴۱ و ۴۳ با وجود استحکامات گسترده عراق، موفق به ایجاد سرپلی در جنوب کرخه کور شدند. در محور مرکزی (قرارگاه فتح)، نیروها با عبور از رودخانه، جاده اهواز-خرمشهر را مسدود کردند، هرچد پیشروی در محور جنوبی (قرارگاه نصر) به دلیل باتلاق‌ها و مقاومت سنگین دشمن با مشکل مواجه شد.  

۲. تعقیب تا مرز (۱۶ تا ۱۸ اردیبهشت) 

با عقب‌نشینی لشکرهای ۵ و ۶ عراق به سمت مرز، نیروهای ایرانی ضمن تعقیب دشمن، مناطق استراتژیکی چون جفیر و هویزه را آزاد کردند. این عقب‌نشینی که با هدف حفظ نیروها و تقویت خطوط دفاعی بصره انجام شد، زمینه را برای محاصره خرمشهر فراهم کرد.  

۳. آماده‌سازی نهایی (۱۹ تا ۳۰ اردیبهشت)  

تلاش اولیه برای ورود به خرمشهر در ۱۹ اردیبهشت به دلیل هوشیاری دشمن ناکام ماند. فرماندهان ایرانی با تجدید سازماندهی و افزودن تیپ‌های المهدی(عج) و امام سجاد(ع) به خط مقدم، نقشه نهایی را طراحی کردند.  

۴. طوفان نهایی (۱ تا ۳ خرداد) 

با رمز «یا محمد بن عبدالله(ص)» در شب اول خرداد، یورش غافلگیرانه نیروهای ایرانی موجب فروپاشی کامل خطوط عراق شد. تا ظهر دوم خرداد، بیش از ۲۸۰۰ سرباز بعثی اسیر شدند و حلقه محاصره تنگ‌تر گردید. با وجود پاتک‌های مکرر عراق در محور شلمچه، مقاومت رزمندگان ایران راه هرگونه عقب‌نشینی را بر دشمن بست. سرانجام در بامداد سوم خرداد، نیروهای ایرانی از سه جهت وارد شهر شدند و آخرین سنگرهای دشمن در گمرک خرمهر سقوط کرد.  

پرچم افتخار بر بام شهری که قهرمان شد  

ساعت ۱۴ روز سوم خرداد، پرچم ایران بر فراز مسجد جامع خرمشهر به اهتزاز درآمد. شهری که ۵۷۸ روز (۱۹ ماه) در اشغال بود، با رشادتی مثال‌زدنی آزاد شد. این پیروزی نه تنها موازنه قدرت در جنگ را به نفع ایران تغییر داد، بلکه پیامی تاریخی به جهان فرستاد: ملتی که اراده آزادی دارد، هیچگاه در زنجیر اشغالگران نخواهد ماند. خرمشهر، از آن روز تا امروز، نماد عزت و پایمردی است؛ شهری که قهرمانانه ایستاد و قهرمانانه آزاد شد.  

بی رحم

وقتی دوستش گنجشک های کوچک را با تیر و کمان نشانه گرفت، فکر کرد که او بی رحم ترین آدم دنیاست،

اما وقتی اولین تکه گوشت پرنده کباب شده را در دهانش گذاشت، کمی فکر کرد و بعد گفت: می شود تیر و کمانت را چند روزی به من قرض بدهی؟متن

نکات  از داستان

۱. نفاق اخلاقی: قهرمان داستان ابتدا دوستش را به دلیل کشتن گنجشک‌ها «بی‌رحم» می‌خواند، اما پس چشیدن طعم گوشت، خود به همان خشونت تمایل پیدا می‌کند. این تناقض، نشان‌دهنده ناتوانی انسان در پایبندی به اصول اخلاقی هنگام مواجهه با منفعت شخصی است.  

۲. عادی‌سازی خشونت: تبدیل شدنِ قربانی (گنجشک) به یک «کالای لذیذ»، خشونت را از امری غیراخلاقی به عملی پذیرفتنی تبدیل می‌کند.  

۳. توجیه رفتارهای غیرانسانی: درخواست قرض گرفتن تیر و کمان، نمادی از توجیه ظلم برای دستیابی به خواسته‌های فردی است.  

۴. ناتوانی در خودانتقادی: شخصیت اصلی به جای مقابله با دوستش یا بازنگری در رفتار خود، به سرعت در چرخه خشونت مشارکت می‌کند.  

۵. گروه‌گناهی جمعی: حتی اگر اولین تیر را دیگری زده باشد، همدستیِ غیرمستقیم (با خوردن گوشت) همه را در این جنایت شریک می‌کند.  

۶. استثمار طبیعت: استفاده ابزاری از حیوانات به عنوان سرگرمی یا غذا، بدون در نظر گرفتن حق زندگی آن‌ها.  

۷. تأثیر لذتِ آنی بر اخلاق: طمعِ لذتِ مادی (طعم گوشت) می‌تواند انسان را از درک عمق فاجعه بازدارد.  

۸. از دست دادن معصومیت: تغییر نگاه از شفقت به بی‌تفاوتی، نشان‌دهنده سقوط تدریجی انسانیت است.  

خواجه نصیر الدین توسی در ابتدای وزارت خویش بود که تعدادی از نزدیکان بدو گفتند: ایران مدیری همچون شما نداشته و تاریخ همچون شما کمتر به یاد دارد.

یکی از آنها گفت: نام همشهری شما خواجه نظام الملک توسی هم به اندازه نام شما بلند نبود.

خواجه نصیر سر به زیر افکنده و گفت: خواجه نظام الملک باعث فخر و شکوه ایران بود. آموخته های من برآیند تلاشهای انسانهای والا مقامی همچون اوست.

حرف خواجه به جماعت فهماند که او اهل مبالغه و پذیرش حرف بی پایه و اساس نیست.

ارد بزرگ اندیشمند فرزانه کشورمان می گوید: “شایستگان بالندگی و رشد خود را در نابودی چهره دیگران نمی بینند.”

شاید اگر خواجه نصیر الدین طوسی هم به آن سخنان اعتنا می نمود هیچگاه نمی توانست گامهای بلندی در جهت استقلال و رشد میهنمان بردارد.

فروتنی در رهبری: خواجه نصیرالدین طوسی با وجود جایگاه بلندش، از پذیرش تعریف‌های اغراق‌آمیز خودداری می‌کند و به جای آن، نقش پیشینیان مانند خواجه نظام‌الملک را پررنگ می‌سازد.  

۲. تقدیر از پیشکسوتان: او یادآور می‌شود که دانش و موفقیتش نتیجه تلاش انسان‌های بزرگ پیش از اوست.  

۳. رد مبالغه و چاپلوسی: واکنش خواجه نشان می‌دهد که او به حرف‌های بی‌اساس و تملق‌آمیز اعتنا نمی‌کند.  

۴. ارتباط با اندیشه ارد بزرگ: جمله ارد بزرگ درباره رشد شایستگان بدون نابودی دیگران، همسو با رفتار خواجه نصیر است.  

۵. تأثیر فروتنی بر پیشرفت ملی: اگر خواجه نصیر به حرف‌های اطرافیانش گوش می‌داد، شاید نمی‌توانست گام‌های بلند برای استقلال ایران بردارد.  

۶. اهمیت الگوهای اخلاقی: خواجه نظام‌الملک به عنوان نمادی از شکوه ایران معرفی می‌شود و خواجه نصیر خود را ادامه‌دهنده راه او می‌داند.  

ارتباط قلبی

در عصر یخبندان بسیاری از حیوانات یخ زدند و مردند.

می‌گویند خارپشت ها وخامت اوضاع را دریافتند و تصمیم گرفتند دور هم جمع شوند و بدین ترتیب همدیگر را حفظ کنند.

وقتی نزدیکتر به هم بودند گرمتر می‌شدند؛ ولی خارهایشان یکدیگر را زخمی می‌کرد. بخاطر همین تصمیم گرفتند از هم دور شوند ‫ولی از سرما یخ زده می مردند.‬

از اینرو مجبور بودند یا خارهای دوستان را تحمل کنند، یا نسلشان منقرض شود. پس دریافتند که بهتر است باز گردند و گرد هم آیند و آموختند که: با زخم کوچکی که همزیستی با کسان بسیار نزدیک به وجود می‌آورد زندگی کنند، چون گرمای وجود دیگری مهمتر است.

این چنین توانستند زنده بمانند.

بهترین رابطه این نیست که اشخاص بی عیب و نقص را گرد هم می آورد بلکه آن است هر کسی با دیگری ارتباط قلبی عمیق داشته باشد و فرد بیاموزد با معایب دیگران کنار آید و خوبی های آنان را تحسین نماید.

این داستان نمادین، مفهوم همزیستی در جامعه و اهمیت تحمل عیوب دیگران را در قالب تمثیل خارپشت‌ها در عصر یخبندان بیان می‌کند. تقابل میان “گرمای نجات‌بخشِ جمع” و “زخم‌های ناشی از نزدیکی"، به رابطه انسانی و چالش‌های زندگی اجتماعی اشاره دارد.

در آموزه‌های دینی، قرآن کریم بر حفظ وحدت و صبر در برابر کاستی‌های دیگران تأکید می‌کند: «وَاعْتَصِمُوا بِحَبْلِ اللَّهِ جَمِيعًا وَلَا تَفَرَّقُوا» (آل عمران: ۱۰۳). همچنین پیامبر اکرم (ص) می‌فرمایند: «المُؤْمِنُ مِرْآةُ أَخِيهِ» مؤمن آینه برادرش است، که نشان می‌دهد پذیرش نقاط ضعف دیگران، بخشی از ایمان و رشد معنوی است. این روایت، یادآور می‌کند که جامعه مؤمنان نه با فرار از اختلافات، بلکه با تحمل و ارتباط قلبی پایدار می‌ماند.

غیبت، ‘خوردن گوشت برادر’ است

عادتش شده بود. شنیده بود که هر که غیبت کند انگار گوشت تن برادرش را خورده است ولی دست خودش نبود.

از دست رئیسش ذله شده بود.

تازگی ها یک جوری شده بود. شبها توی خواب پاهایش گُر می گرفت. سرانجام پیش دکتر رفت.

دکتر گفت: آقای محترم، اوره خون شما خیلی بالا رفته، انگار خیلی گوشت مصرف می کنید!

نکته

مواظب باشیم نسوزیم ، اوره ما هم بالاست

ممكنه به علت گرانی گوشت قرمز باشه كه از اون نوعش میل میكنیم!

این داستان با استفاده از طنز و استعاره، پیوند بین گناه غیبت و عواقب جسمانی و معنوی آن را بررسی میکند. اشاره به آیه «أَیُحِبُّ أَحَدُکُمْ أَنْ یَأْکُلَ لَحْمَ أَخِیهِ مَیْتًا» (حجرات: ۱۲) که غیبت را همچون خوردن گوشت برادر مرده میداند.

به شکل خلاقانه‌ای با مشکل پزشکی شخصیت داستان (بالا بودن اوره خون به دلیل مصرف گوشت) پیوند خورده است.

این تشبیه، نشان‌دهنده تأثیر گناهان روحی بر جسم انسان و هشدار الهی برای توبه است. پایان‌بندی طنزآمیز متن نیز نقدی اجتماعی به گرانی و کاهش کیفیت زندگی است که ممکن است به رفتارهای ناسالم دامن بزند.