فرهنگی

قلب ویران: هشدار پیامبر(ﷺ) درباره زندگی بدون حکمت (تفسیر حدیثی از پیامبر رحمت)

مـاننـد خـانـه‌اى مـخروبـه

 #پیامبر_اکرم (ﷺ) : «قَلبٌ لَيسَ فيهِ شَيءٌ مِنَ الحِكمَةِ كَبَيتٍ خَرِبٍ، فتَعَلَّموا و عَلِّموا و تَفَقَّهوا، و لا تَموتوا جُهّالاً؛ فإنَّ اللّهَ لا يَعذِرُ عَلَى الجَهلِ».

دلى كه در آن چيزى از حكمت نباشد، مانند خانه‌اى مخروبه است. پس، دانش بياموزيد و بياموزانيد و فهميدگى به دست آوريد و نادان نميريد؛ زيرا خداوند عذرِ نادانى را نمى‌پذيرد.

 📚 كنز العمّال : ح٢٨٧٥٠ 

در این حدیث، پیامبر گرامی اسلام (ﷺ) با بیانی شیوا و تصویری به یاد ماندنی، یکی از خطرناک‌ترین حالات انسانی را به تصویر می‌کشند. ایشان می‌فرمایند: «دلی که در آن چیزی از حکمت نباشد، مانند خانه‌ای مخروبه است».

اما چرا “خانه مخروبه"؟

· سقفی برای پناهندگی ندارد: چنین قلبی در برابر طوفان‌های شک، گناه و حوادث سخت زندگی، هیچ پناهگاه و مصونیتی ندارد. هر بادی آن را از پای درمی‌آورد.

· دیواری برای حراست ندارد: همان‌طور که خانه ویران، نمی‌تواند از اموال و ساکنانش محافظت کند، قلب فاقد حکمت نیز نمی‌تواند از گنجینه ایمان در برابر هجوم شیاطین و هوای نفس حفاظت کند.

· ساکن و آرامشی ندارد: خانه ویران، محل زندگی نیست؛ محل ترس و عدم امنیت است. قلبی که از حکمت خالی باشد، آرامش حقیقی را نمی‌یابد و همیشه در اضطراب و حیرت به سر می‌برد.

· هدف و کاربردی ندارد: این خانه، دیگر کارکرد اصلی خود را از دست داده است. انسانی که قلبش از حکمت خالی است، هدف والای خلقت که عبادت و معرفت خداوند است را گم کرده و در مسیر زندگی سرگردان می‌ماند.

حکمت چیست؟ حکمت تنها"دانش” محض نیست. حکمت، بینش و فراستی است که از ترکیب “علم نافع” (دانش سودمند) و “تجربه” و “ترس از خدا” به دست می‌آید. حکمت، همان نوری است که به انسان می‌گوید چگونه، کجا و چرا از دانشش استفاده کند. این حکمت است که به زندگی معنا، به ایمان عمق و به رفتارها جهت صحیح می‌بخشد.

پاسخ پیامبر(ﷺ) به این ویرانی: یک دستورالعمل سه‌مرحله‌ای پیامبر اکرم (ﷺ) تنها به توصیف مشکل بسنده نکرده و راه نجات از این “قلب مخروبه” را در سه گام اساسی به ما می‌آموزند:

1. «پس، دانش بیاموزید» (تَعَلَّموا)

این اولین گام است. جست‌وجو، پرسش و خواندن. این فرآیند یادگیری هیچ‌گاه پایان نمی‌پذیرد و از گهواره تا گور ادامه دارد.

2. «و بیاموزانید» (عَلِّموا)

دانش، زمانی ارزش حقیقی پیدا می‌کند که به اشتراک گذاشته شود. این یک مسئولیت اجتماعی و دینی است. وقتی شما دانشی را آموزش می‌دهید، هم آن را در خود تثبیت می‌کنید و هم در چرخه خیر و برکت جامعه قرار می‌دهید.

3. «و فهمیده‌گی به دست آورید» (تَفَقَّهوا)

این فراتر از یادگیری سطحی است. “تفقه” به معنای تعمق، ژرف‌اندیشی و درک عمیق مسائل، به ویژه در امور دین است. هدف، رسیدن به همان “حکمت” است؛ فهمیدن فلسفه احکام، درک اسرار قرآن و شناخت جایگاه واقعی هر چیزی در نظام هستی.

هشدار نهایی: «و نادان نمیرید»

پیامبر (ﷺ) سخن خود را با هشداری بس بزرگ به پایان می‌برند: «زیرا خداوند عذر نادانی را نمی‌پذیرد.» این جمله به ما می‌فهماند که در نظام الهی،"نادانی” عذری موجه برای گناه، خطا و انحراف نیست. خداوند ابزار شناخت—عقل، پیامبران و کتاب‌های آسمانی—را در اختیار انسان گذاشته است. بنابراین، کسی که با وجود دسترسی به این منابع، در جهل خود باقی بماند، در پیشگاه الهی پاسخگو خواهد بود.

جمع‌بندی

این حدیث، زنگ بیداری برای همه ماست. پیامبر (ﷺ) به ما می‌گویند که وجود فیزیکی بدون نور حکمت، ارزشی ندارد؛ همچون خانه‌ای که تنها دیوارهایش پابرجاست اما ویرانه‌ای بیش نیست. بیاییم با عمل به این سه فرمان—یادگیری، آموزش و تعمق—قلب‌های خود را از نو بسازیم، آن را با نور حکمت روشن کنیم و از قرار گرفتن در زمره کسانی که “عذرشان نزد خداوند پذیرفته نیست” به شدت بپرهیزیم.

منبع حدیث: کنز العمال، حدیث ۲۸۷۵۰