فرهنگی

پيامبر صلي الله عليه و آله :«لا تَـكُنْ عَيّابا وَ لا مَدّاحا وَ لا طَعّانا وَ لا مُماريا»؛ نه عيب جو باش و نه ثناگو، نه زخم زبان زن و نه مجادله گر.(مكارم الاخلاق، ص ۴۶۷)

تحلیل حدیث

این حدیث نبوی چهار ویژگی مذموم را که سلامت روابط اجتماعی و اخلاق فردی را تهدید می‌کنند، برمی‌شمارد و مؤمنان را از آنها برحذر می‌دارد. هر یک از این صفات، پیامدهای مخربی در پی دارد که با آموزه‌های قرآنی و سیره اهل بیت(ع) در تضاد است:  

 ۱. عیب‌جو (عَیّاب)

- تعریف: جستجو و بیان عیوب دیگران بدون ضرورت شرعی.  

- نقد قرآنی: «وَلَا تَجَسَّسُوا» (حجرات:۱۲) - از تجسس در عیوب مردم بپرهیزید.  

- پیامد:تضعیف اعتماد اجتماعی و ایجاد کینه‌توزی.  

 ۲. چاپلوس (مَدّاح)

- تعریف: ستایش اغراق‌آمیز و غیرواقعی برای منافع شخصی.  

- نقد قرآنی: «وَلَا تُطِعْ کُلَّ حَلَّافٍ مَهِینٍ» (قلم:۱۰) - از پیروی سخنچینان حقیر بپرهیز.  

- پیامد: تقویت ریا و دوری از صداقت.  

۳. طعنه‌زن (طَعّان) 

- تعریف: استفاده از کنایه‌های توهین‌آمیز و آسیب‌زننده به دیگران.  

- نقد قرآنی:«وَیْلٌ لِّکُلِّ هُمَزَةٍ لُّمَزَةٍ» (همزه:۱) - وای بر هر عیبجوی مسخره‌کننده!  

- پیامد: تخریب کرامت انسانی و گسترش عداوت.  

 ۴. مجادله‌گر (مُمارِی)

- تعریف: اصرار بر کشمکش‌های بی‌ثمر و جدال برای تحقیر دیگران.  

- نقد قرآنی:«وَجَادِلْهُم بِالَّتِی هِیَ أَحْسَنُ» (نحل:۱۲۵) - تنها با شیوه‌ای نیکو مجادله کنید.  

- پیامد: تفرقه در جامعه و اتلاف انرژی معنوی.  

پیام  حدیث

این چهار ویژگی، موانعی برای تحقق «امر به معروف و نهی از منکر» به شیوهٔ الهی هستند. اسلام خواهان اصلاحگریِ همراه با حفظ حرمت‌هاست، نه تحقیر و تفرقه. پیامبر(ص) با این حدیث، الگویی از «اخلاق ارتباطی» ارائه می‌دهند که مبتنی بر:  

- حفظ آبروی مؤمن مطابق حدیث «مَنْ سَتَرَ مُؤْمِناً سَتَرَهُ اللَّهُ یَوْمَ الْقِیامَةِ»

- صداقت در گفتار همسو با آیه «قُولُوا قَوْلًا سَدِیدًا» احزاب:۷۰

- وحدت اجتماعی بر اساس اصل قرآنی «وَاعْتَصِمُوا بِحَبْلِ اللَّهِ جَمِیعًا» است