چرا قرآن میگوید به گناه نزدیک نشوید؟ منطق حریم در تربیت انسان
چرا قرآن میگوید به گناه نزدیک نشوید؟ منطق حریم در تربیت انسان
قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ﷺ:
«إِنَّ لِلْمَلِكِ حِمًى، وَإِنَّ حِمَى اللَّهِ مَحَارِمُهُ، أَلَا وَإِنَّ مَنْ حَامَ حَوْلَ الْحِمَى أُوشِكَ أَنْ يَقَعَ فِيهِ.»
ترجمه:
پیامبر خدا ﷺ فرمودند:
هر پادشاهی حریم ممنوعهای دارد، و حریم خداوند محرمات اوست. آگاه باشید، هر کس در اطراف حریم بگردد، نزدیک است که در آن بیفتد.
الکافی، شیخ کلینی، ج ۲، ص ۲۹۷، باب الورع
🧠 تفسیر حدیث
این حدیث، کلید فهم تعبیر قرآنی «وَلَا تَقْرَبُوا الْفَوَاحِشَ» (انعام: ۱۵۱) است.
نکتهٔ اساسی اینجاست که خداوند نفرمود «فواحش را انجام ندهید»، بلکه فرمود «نزدیک نشوید»؛ درست همان منطقی که پیامبر اکرم ﷺ در این حدیث بیان کردهاند.
۱. منطق «حریم» در تربیت الهی
در نگاه اهلبیت علیهمالسلام، گناه فقط یک «عمل» نیست، بلکه یک مسیر تدریجی است.
امام علی علیهالسلام میفرماید:
«مَنْ عَرَّضَ نَفْسَهُ لِلتُّهَمَةِ فَلَا يَلُومَنَّ مَنْ أَسَاءَ بِهِ الظَّنَّ»
(نهجالبلاغه، حکمت ۱۶۰)
یعنی کسی که خود را در معرض موقعیت خطر قرار میدهد، نباید انتظار سالم ماندن داشته باشد.
۲. چرا «نزدیک نشو» مهمتر از «انجام نده» است؟
علامه طباطبایی در المیزان ذیل آیه ۱۵۱ انعام توضیح میدهد که:
«قرب» یعنی ورود به مقدمات، فضاها، محرکها و زمینهها
بسیاری از گناهان در لحظه تصمیم اتفاق نمیافتند، بلکه در اثر عادتسازی تدریجی شکل میگیرند.
این دقیقاً با آنچه امروز روانشناسی عادت میگوید (محرک ← اشتیاق ← واکنش ← پاداش) همراستاست، اما قرآن ۱۴ قرن پیش هشدار داده است.
۳. شیطان فقط «محرک» میسازد
بر اساس آیه:
«وَمَا كَانَ لِيَ عَلَيْكُم مِّن سُلْطَانٍ» (ابراهیم: ۲۲)
شیطان سلطه ندارد؛ فقط فضاسازی میکند.
امام صادق علیهالسلام میفرماید:
«النَّظْرَةُ بَعْدَ النَّظْرَةِ تَزْرَعُ فِي الْقَلْبِ الشَّهْوَةَ»
(وسائل الشیعة، ج ۱۴)
یعنی یک نگاه، یک حضور، یک محرک کوچک… و بعد سقوط.
۴. راهکار اهلبیت: مدیریت محرک، نه فقط ترک گناه
در مکتب شیعه:
تقوا = مدیریت فاصله
ورع = پاکسازی محیط
توبه = قطع مسیر، نه فقط پشیمانی
به همین دلیل امام علی علیهالسلام میفرماید:
«اجْتَنِبُوا مَوَاضِعَ الرِّيَبِ»
(نهجالبلاغه، نامه ۶۹)
یعنی حتی به مکانها و موقعیتهای مشکوک نزدیک نشوید.
۵. نتیجه تربیتی
قرآن ابتدا میگوید:
«گناه را رها کن» (انعام: ۱۲۰) سپس میگوید:
«نزدیکش هم نشو» (انعام: ۱۵۱)
این اوج تربیت است؛ چون انسانِ عادتکرده، با یک جرقه دوباره میسوزد.
پس عاقل کسی است که از آتش فاصله میگیرد، نه اینکه با آن کشتی بگیرد.