فرهنگی

هشدار امام جواد(ع) دربارهٔ پیامدهای ویرانگر جهل در عمل

امام جواد علیه السلام: “مَنْ عَمِلَ عَلی غَیْرِ عِلْمٍ ما یُفْسِدُ اَکْثَرَ مِمّا یُصْلِحْ"؛ هـر کس بـدون آگاهی کـار کـند، بیشتر از آنکه درست کند، خراب می کند.

(بحارالأنوار، ۷۸/۳۴۶)

تحلیل محتوایی

این حدیث از امام جواد(ع) در بحارالأنوار (ج۷۸، ص۳۴۶) با بیانی موجز، یکی از خطرناک‌ترین آسیب‌های فردی و اجتماعی را بررسی می‌کند:  

 ۱. نسبت فساد به اصلاح در اعمال ناآگاهانه  

- امام(ع) با تعبیر «مَا یُفْسِدُ أَکْثَرَ مِمَّا یُصْلِحْ» هشدار می‌دهد که اقدامات بدون دانش، نه تنها سودی ندارد، بلکه آسیب‌زاییِ تصاعدی دارد.  

- مثال: تصمیم‌گیری‌های مدیریتی بدون نیازسنجی دقیق، ممکن است بحران‌های اقتصادی ایجاد کند.  

۲. ضرورت تلفیق «علم» و «عمل»

- این حدیث بر اساس آیه قرآنی «قُلْ هَلْ یَسْتَوِی الَّذِینَ یَعْلَمُونَ وَالَّذِینَ لَا یَعْلَمُونَ» (زمر:۹) استوار است که نادانی را هم‌تراز نابینایی می‌داند.  

- نکته روایی: پیامبر(ص) فرمودند: «طَلَبُ الْعِلْمِ فَرِیضَةٌ عَلَى کُلِّ مُسْلِمٍ» (بحارالأنوار)؛ جستجوی دانش بر هر مسلمانی واجب است.  

۳. پیامدهای اجتماعی جهل عملی

- فردی: اتلاف منابع، پشیمانی و کاهش اعتماد به نفس.  

- اجتماعی: گسترش شایعات، تصمیمات نادرست کلان و تضعیف همبستگی اجتماعی.  

۴. راهکارهای پیشگیرانه از نگاه دینی

- مشورت: «وَشَاوِرْهُمْ فِی الْأَمْرِ» (آل عمران:۱۵۹)  

- تفکر: امام صادق(ع): «لا عبادة کالتفکر» (بحارالأنوار)؛ هیچ عبادتی مانند اندیشیدن نیست.   

امام جواد(ع) با این کلام نورانی، جامعه را به سوی فرهنگ عقلانیت و پرهیز از شتابزدگی فرامی‌خواند. امروزه در عصر اطلاعات، این حدیث یادآور آن است که «نادانی انتخابی» (عمل آگاهانه بدون پژوهش) گناهی نابخشودنی است و مسئولیت پیامدهایش بر عهده فرد می‌باشد.  

منبع: بحارالأنوار، ج۷۸، ص۳۴۶.