فرصت سوخته، غصه جاویدان
فرصت سوخته، غصه جاویدان! تحلیل حکمت علوی درباره ارزش لحظههای زندگی
امیرالمومنین على(ع): تباه کردن فرصت، موجب اندوه است(نهج البلاغة: الحكمة ۱۱۸).
امام علی(ع) در این حکمت کوتاه و پرمعنا با عبارت «إِضَاعَةُ الْفُرْصَةِ غُصَّةٌ»؛از دست دادن فرصت، مایه اندوه است، رابطه میان فرصتهای زندگی و پشیمانی جبرانناپذیر را ترسیم میکند. این جمله ظریف، چند لایه معنایی عمیق دارد:
۱. ماهیت گذرای فرصتها
- فرصتها همچون ابرهای در حال حرکت زودگذرند و اگر غنیمت شمرده نشوند، برای همیشه از دست میروند .
- امام(ع) در نامهای به امام حسن(ع) تأکید میکند:
«الفُرْصَةُ تَمُرُّ مَرَّ السَّحابِ؛ فَانْتَهِزُوا فُرَصَ الْخَيْرِ» ؛فرصتها مانند ابرها میگذرند؛ پس فرصتهای نیک را غنیمت شمارید.
۲. چهار فرصت طلایی زندگی
امام(ع) در تفسیر آیه «وَلَا تَنسَ نَصِیبَکَ مِنَ الدُّنیَا» (قصص:۷۷)، چهار فرصت حیاتی را معرفی میکند
۱. فرصت سلامتی
- خطر از دست دادن: بیماری و ناتوانی جسمی
- کاربرد بهینه: عبادت پروردگار و خدمت به خلق خدا
- هشدار: از تندرستی خود پیش از بیماریات بهره بگیر (نهج البلاغه، نامه ۳۱).
۲. فرصت توانایی
- خطر از دست دادن: پیری و ضعف قوای بدنی
- کاربرد بهینه: تلاش برای تأمین معاش حلال و جهاد در راه خدا
- هشدار علوی: شتاب کن در انجام کارها پیش از آنکه مهلت از دست برود(غررالحکم، حدیث ۲۹۸).
۳. فرصت فراغت
- خطر از دست دادن: گرفتاریهای شغلی و خانوادگی
- کاربرد بهینه: یادگیری علوم نافع و خودسازی اخلاقی
- هشدار امامعلی :فرصتها مانند ابرها میگذرند(تحف العقول، ص ۸۹)
۴. فرصت جوانی
- خطر از دست دادن: کاهش نشاط و انعطافپذیری در پیری
۳. پیامدهای تباهکردن فرصت
- غم گلوگیر (غُصّة): تعبیر «غصه» به معنای اندوهی خفهکننده است که مانند استخوان در گلو مانده باشد.
- حسرت ابدی: قرآن از زبان انسانهای بیعمل میگوید: «یَا حَسْرَتَا عَلَى مَا فَرَّطتُ فِی جَنبِ اللَّهِ»(زمر:۵۶) ای وای! بر کوتاهیهایی که در حق خدا کردم.
۴. نمونههای عینی در زندگی
-تحصیل علم در جوانی: اگر فرد در سنین یادگیری (کودکی و نوجوانی) به تحصیل نپردازد، در بزرگسالی به دلیل مشغلههای شغلی و خانوادگی، جبران آن ناممکن یا بسیار دشوار میشود .
- حج واجب: تاخیر در انجام حج با وجود استطاعت، ممکن است به ناتوانی جسمی و مالی بینجامد و فرد را محروم کند .
راهکارهای عملی برای استفاده از فرصتها
۱. اولویتبندی بر اساس زمان
- کارهای فوری (مانند تحصیل) را پیش از تبدیلشدن به بحران (پیری) انجام دهید .
2. واکنش سریع به «نسیمهای رحمت»
- پیامبر(ص) میفرماید: «إنَّ لِرَبِّکُمْ فِی أیَّامِ دَهرِکُمْ نَفَحاتٌ؛ فَتَعَرَّضُوا لَها»؛ در روزگارتان نسیمهای رحمت الهی میوزد؛ خود را در معرض آن قرار دهید.
3. روزانهنگاری فرصتها
- هر شب سه فرصت کوچکِ ازدسترفته روز را یادداشت و برای فردا برنامهریزی کنید.