فرهنگی

نهی از منکر؛ سپر جامعه در برابر طغیان سفیهان! تحلیل حکمت علوی در نهج البلاغه

امام علی علیه السلام : “فَرَضَ اللّهُ…. النَّهيَ عَنِ المُنكَرِ رَدْعا لِلسُّـفَهاءِ” خداوند… نهى از منكر را براى باز داشتن سبك سران [از زشت كارى ] واجب فرمود.

(نهج البلاغة : الحكمة ۲۵۲)

تحلیل حدیث 

امام علی(ع) در این حکمت نورانی، فلسفه وجوب نهی از منکر را «بازداشتن سفیهان از زشتکاری» معرفی می‌کنند. این بیان ژرف را از سه منظر می‌توان بررسی کرد:

 ۱. مفهوم «سفیه» در ادبیات علوی 

- سفیه در کلام امام(ع) تنها به معنای «کم‌هوش» نیست، بلکه اشاره به کسانی دارد که:

  - بر اساس هوس عمل می‌کنند (نه عقل)  

  - حقوق اجتماعی را زیر پا می‌گذارند  

  - در فساد اقتصادی/اخلاقی غرق شده‌اند  

- قرآن نیز سفیهان را اینگونه توصیف می‌کند: «أَتُؤْتُونَ الْمَالَ عَلَى‌ سَفَاهَةٍ» آیا مال را از روی سفاهت می‌دهید؟ - نساء/۵

 ۲. نقش نهی از منکر در مهار بی‌خردی اجتماعی

- بازدارندگی پیشگیرانه

  نهی از منکر مانند سدی در برابر سیلِ رفتارهای ویرانگر است. امام صادق(ع) می‌فرمایند: «مَنْ تَرَكَ الْأَمْرَ بِالْمَعْرُوفِ وَ النَّهْيَ عَنِ الْمُنْكَرِ فَهُوَ كَمَنْ تَرَكَ كِتَابَ اللَّهِ» (بحارالأنوار، ج۱۰۰، ص۸۸)؛ ترک نهی از منکر، همچون کنار گذاشتن قرآن است.

- حفاظت از کرامت انسانی 

  در روایتی از پیامبر(ص) آمده: «مَثَلُ الْقَائِمِ عَلَى حُدُودِ اللَّهِ کَمَثَلِ صَائِمٍ قَائِمٍ لَا یَفْتُرُ» (وسائل الشیعه، ج۱۶، ص۱۲۳)؛ نهی‌کننده از منکر، مانند روزه‌دارِ شب‌زنده‌دار است.

 ۳. پیامدهای ترک نهی از منکر در جوامع امروز

- گسترش فساد مالی (رشوه، اختلاس)  

- عادی‌سازی گناهان اجتماعی (بی‌حجابی، غیبت سیستماتیک)  

- ترویج فرهنگ «سکوت برابر ظلم» جمع‌بندی:

امام علی(ع) در این حکمت:

۱. نهی از منکر را سیستم ایمنی جامعه می‌داند  

۲. هدف آن را درمان ریشه‌ای فساد (نه فقط معلول‌زدایی) معرفی می‌کند  

۳. هشدار می‌دهد جامعه‌ای که نهی از منکر را رها کند، قربانی سفیهان خواهد شد  

همان‌گونه که در خطبه ۱۲۹ نهج‌البلاغه می‌فرمایند:  

«مَنْ تَرَكَ إنْكَارَ الْمُنْكَرِ بِقَلْبِهِ وَ لِسَانِهِ وَ يَدِهِ فَهُوَ مَيِّتٌ بَيْنَ الْأَحْيَاءِ»؛کسی که با قلب، زبان و دستش نهی از منکر نکند، مرده‌ای در میان زندگان است.