فرهنگی

امام صادق علیه السلام:«قالَ لُقْمانُ لاِءِبنِهِ: لِلْحاسِدِ ثَلاثُ عَلاماتٍ: یَغْتابُ اِذا غابَ، وَ یَتَمَلَّقُ اِذا شَهِدَ وَ یَشْمِتُ بِالْمُصیبَةِ»؛ لقمان به پسرش گفت: حسود، سه نشان دارد: پشت سر غیبت می‏ کند، رو در رو، تملّق و چاپلوسی می‌کند، و در مصیبت و گرفتاری، زبان به شماتت می‏‌گشاید (بحارالأنوار، ج ۹۶، ص ۲۰۶).

تحلیل محتوایی حدیث

این روایت از امام صادق(ع) که سخنان لقمان حکیم را نقل می‌کند، سه ویژگی بارز افراد حسود را آشکار می‌سازد. این نشانه‌ها نه تنها برای شناسایی حسد، بلکه برای پیشگیری از تأثیرات مخرب آن بر فرد و جامعه مفیدند:

۱. غیبت در غیاب (یَغْتَابُ إِذَا غَابَ)

- تفسیر: حسود به دلیل کینه‌ای که در قلب دارد، در نبود فرد مورد حسد، به تخریب شخصیت او از طریق غیبت می‌پردازد.  

- نکته قرآنی: غیبت در قرآن به «خوردن گوشت برادر مرده» تشبیه شده است (حجرات: ۱۲)، که نشان‌دهنده زشتی این عمل است.  

 ۲. تملق در حضور (یَتَمَلَّقُ إِذَا شَهِدَ)

- تفسیر: فرد حسود برای پنهان کردن کینه خود، در حضور فرد موردنظر، چاپلوسی می‌کند. این رفتار نشان‌دهنده دوگانگی اخلاقی است.  

- نکته اخلاقی: امام علی(ع) می‌فرمایند: «الْمُلَقُّ أَخُو النِّفَاقِ؛ چاپلوس، برادر منافق است» (غررالحکم، حدیث ۲۸۵).  

۳. شماتت در مصیبت (یَشْمِتُ بِالْمُصِیبَهِ)

- تفسیر: حسود از گرفتاری دیگران شاد می‌شود و آن را فرصتی برای تحقیر آنها می‌داند.  

- نکته روایی: پیامبر(ص) می‌فرمایند: «هرکس از مصیبت برادر مؤمنش شاد شود، خداوند او را به همان مصیبت مبتلا می‌کند» (بحارالأنوار، ج ۷۱، ص ۲۳۵).  

  ریشه‌شناسی حسد از نگاه اسلام

- تعریف حسد: آرزوِ زوال نعمت از دیگران.  

- خطرات: امام رضا(ع) می‌فرمایند: «حسود، خود را پیش از دشمنش نابود می‌کند» (عیون اخبار الرضا، ج ۲، ص ۶۷).  

- درمان: تقویت قناعت، شکرگزاری و تمرکز بر بهبود خود به جای مقایسه با دیگران.    

این روایت با شناسایی سه رفتار مخربِ ناشی از حسد، هشدار می‌دهد که حسد نه تنها رابطه انسان با دیگران، بلکه رابطه او با خدا را نیز تخریب می‌کند. پرهیز از این رذیله اخلاقی نیازمند:  

- خودآگاهی و مراقبت از افکار منفی.  

- تقویت ایمان و توکل به خداوند.  

- تمرین سخاوت قلبی و احترام به نعمت‌های دیگران.