فرهنگی

راهبرد امام علی(ع) برای غلبه بر ترس با عملگرایی

امیرالمؤمنین امام علی (علیه السلام): «اِذا هِبْتَ اَمْرا فَقَعْ فیهِ فَاِنَّ شِدَّةَ تَوَقّیهِ اَعْظَمُ مِمّا تَخافُ مِنْهُ»؛ هرگاه از کاری هراس و بیم داشتی، خود را در آغوش همان کار بیفکن، چرا که سختی پرهیز و هراس، بزرگتر از خود آن چیزی است که از آن می‏‌ترسی(نهج البلاغه، حکمت ۱۷۵).

تحلیل محتوایی حدیث  

این کلام امیرالمؤمنین(ع) از نهج البلاغه(حکمت ۱۷۵) دو مفهوم کلیدی را در مواجهه با ترس و چالش‌ها بیان می‌کند:  

۱. پارادوکس ترس و پرهیز

- امام(ع) تأکید می‌کند که سختی پرهیز از یک کار، از خود آن کار بزرگتر است 

  - مثال: فردی که از سخنرانی عمومی می‌ترسد، اگر مدام از آن فرار کند، اضطرابش تشدید می‌شود و اعتمادبه‌نفسش تحلیل می‌رود. درحالی که مواجهه مستقیم، به مرور ترس را کاهش می‌دهد.  

  - این مفهوم با نظریه «مواجهه درمانی» در روانشناسی همسوست که بر کاهش اضطراب از طریق رویارویی تدریجی با عامل ترس تمرکز دارد.  

۲. عملگرایی به جای اجتناب 

- فلسفه اسلامی عمل: این حدیث با آیه قرآنی «فَإِذَا عَزَمْتَ فَتَوَکَّلْ عَلَى اللَّهِ» (آل عمران: ۱۵۹) هماهنگ است که بر عزم راسخ و توکل به خدا تأکید می‌کند.  

- کاربرد اجتماعی: در مدیریت بحران‌ها (مانند شروع کسب‌وکار، اصلاحات اجتماعی یا مبارزه با ظلم)، اجتناب موجب رکود می‌شود، اما اقدامِ آگاهانه، زمینه‌ساز رشد است.  

 ۳. ترس به مثابه فرصت

- امام(ع) ترس را نه یک تهدید، بلکه فرصتی برای تقویت اراده می‌داند.  

  - مثال تاریخی: مقاومت امام حسین(ع) در کربلا، نمونه اعلای مواجهه شجاعانه با ترس از مرگ برای احیای ارزش‌هاست.  

این آموزه امام علی(ع) سه پیام کلیدی دارد:  

- ترس، سدی ذهنی است که با عمل شکسته می‌شود.  

- پرهیز از چالش‌ها، هزینه‌های روانی و اجتماعی بیشتری دارد.  

- توکل به خداوند، پشتوانه‌ای برای اقدام جسورانه است.  

امروزه این حکمت می‌تواند الهام‌بخش برنامه‌های آموزشی، مدیریت بحران و حتی درمان اضطراب باشد. هر قدم کوچک در جهت عمل، ترس را به اعتماد تبدیل می‌کند.