فرهنگی

سه تیر زهرآگین شیطان برای سقوط انسان: از هشدار امام صادق(ع) تا توصیف امام باقر(ع)

در روایتی هشداردهنده از امام صادق(ع)، استراتژی محوری شیطان (ابلیس) برای نابودی انسان و قطع ارتباط او با رحمت الهی آشکار می‌شود. حضرت می‌فرمایند: “ابلیس به لشکریانش گفت: اگر توانستم بر سه چیز در انسان چیره شوم و به هدفم برسم، دیگر هر عملی که انجام دهد مرا نگران نخواهد کرد، زیرا مطمئنم که عملش پذیرفته نخواهد شد.”

این سه هدف شوم و مرگبار شیطان که همچون سه تیر زهرآگین به قلب ایمان و عمل انسان نشانه رفته‌اند، عبارتند از

1. زیاد پنداشتن عمل (#زیاد_پنداشتن_عمل / #استکثار_عمل)  

    وقتی انسان عمل نیک خود را بزرگ و فراوان ببیند، حتی اگر در واقعیت کم یا ناچیز باشد. این تصور واهی، او را از مشاهده کاستی‌ها و عیوب اعمالش غافل کرده و احساس بی‌نیازی از تلاش بیشتر و تزکیه نفس می‌کند. این همان رضایت از “عمل کم” است که مانع رشد می‌شود.

2.فراموشی گناه (#فراموشی_گناه / #نسیان_ذنب)

    وقتی انسان گناهان و خطاهای خود را به کلی فراموش کند و آن‌ها را از یاد ببرد. این فراموشی خطرناک، زمینه توبه و بازگشت را از بین می‌برد. انسانی که گناهش را فراموش کرده، احساس گناه نمی‌کند، نیاز به استغفار نمی‌بیند و در نتیجه، بار گناهش بر دوشش باقی می‌ماند و راه را برای تکرار گناه باز می‌کند.

3. دچار عجب و خودپسندی شدن (#عجب / #خودپسندی / #عُجب): 

    وقتی خودپسندی و غرور به دل انسان راه یابد و او را به این باور برساند که اعمالش از روی توانایی ذاتی خودش است و نه لطف و توفیق الهی. این حالت، نابودکننده اصل اخلاص و بندگی است. انسان مغرور، نعمت‌های خدا و نیاز همیشگی‌اش به یاری او را فراموش می‌کند و خود را بی‌نیاز می‌پندارد.

امام باقر(ع) در روایتی دیگر، با تعبیری تکان‌دهنده، بر شدت خطر و ویرانگری این سه عامل تأکید می‌فرمایند و آن‌ها را “ثَلاثٌ قاصِماتُ الظَّهْر” یعنی “سه چیز کمرشکن” می‌نامند. این تعبیر به وضوح نشان می‌دهد که گرفتار شدن به این سه آفت، آن‌چنان سنگین و ویرانگر است که می‌تواند ستون فقرات ایمان و عمل انسان را درهم بشکند و او را به سقوط معنوی بکشاند.

 چرا این سه عامل چنین مرگبارند؟

قطع ارتباط با رحمت الهی: پذیرش اعمال در گرو لطف خدا و توبه از گناهان است. این سه عامل، هم مانع توبه واقعی می‌شوند (فراموشی گناه) و هم مانع درک نیاز به لطف الهی (زیاد پنداشتن عمل و عجب).

توقف در مسیر رشد: انسان با دیدن زیاد عمل خود یا فراموشی گناهانش، انگیزه‌اش برای اصلاح و پیشرفت را از دست می‌دهد. عجب نیز او را در دایره خودبینی زندانی می‌کند.

باز شدن دروازه‌های گناه:فراموشی گناه و احساس برتری (ناشی از عجب یا زیاد پنداشتن عمل)، انسان را نسبت به ارتکاب گناهان جدید بی‌پروا می‌کند.

 راه نجات

نگاه واقع‌بینانه به اعمال: دیدن اعمال نیک به عنوان توفیق الهی و ناچیز شمردن آن‌ها در برابر نعمت‌ها و فضل بی‌پایان پروردگار.

تذکر و یادآوری گناهان: مرور گناهان گذشته (نه برای یأس، بلکه برای توبه و درس‌گیری) و حفظ حالت خوف و امید.

مبارزه با عجب و غرور: توجه دائمی به منشأ همه توانایی‌ها (خداوند) و تواضع در برابر عظمت او و بندگانش.

پناه بردن به خدا: همیشه از شر این سه آفت ویرانگر به خداوند پناه ببریم.

این هشدارهای نورانی ائمه(ع) چراغ راهی است برای شناخت حربه‌های اصلی دشمن پنهانکار و حفظ ایمان و اعمال از گزند عوامل نابودگر درونی.