چرایی تاخیر ابلاغ ولایت علی(ع) توسط پیامبر در ماجرای غدیر
تاخیر ابلاغ ولایت علی(ع) توسط پیامبر در ماجرای غدیر
در تحلیل روایت نقلشده از امام باقر(ع) در کتاب الکافی شیخ کلینی (ج1، ص286) که به ترس پیامبر(ص) از ابلاغ ولایت امیرالمؤمنین(ع) اشاره دارد، میتوان عوامل این ترس را با استناد به منابع شیعه و سنی و تحلیلهای تاریخی بهشرح زیر تبیین کرد:
۱. ترس از ارتداد عمومی و تکذیب پیامبر (مستند به روایت کلینی)
- در روایت تصریح شده است که پیامبر(ص) “ضَاقَ بِذَلِكَ صَدْرُهُ” (سینهاش تنگ شد) زیرا میترسید مردم با شنیدن فرمان ولایت علی(ع)، “یَرْتَدُّوا عَنْ دِینِهِمْ وَ یُکَذِّبُوهُ از دین برگردند و او را تکذیب کنند .
- این ترس ناشی از شناخت پیامبر از ضعف ایمان جامعه بود؛ چنانکه قرآن نیز در آیات متعدد (مانند آیه ۱۴۹ سوره آل عمران) به این موضوع اشاره کرده است.
۲. وجود جریانهای نفاق و مخالفان قدرتمند
- منابع تاریخی سنی و شیعه تأیید میکنند که گروههای منافق(به رهبری عبدالله بن اُبی) و برخی صحابه متنفذمانند ابوبکر و عمر، پیشازاین نسبت به جایگاه علی(ع) حسادت میورزیدند. بهطور مثال:
- در صحیح بخاری (کتاب فضائل الصحابه، حدیث ۳۴۹۰) آمده است که عمر بن خطاب در سقیفه گفت: علی را تنها زنان و کودکان دوست دارند.
- ابن ابیالحدید در شرح نهجالبلاغه (ج۱۲، ص۷۸) نقل میکند که ابوبکر پس از واقعه غدیر به عمر گفت: ای پسر خطاب! این خبر (ولایت علی) بر دلم سنگینی میکند.
- این جریانها زمینهساز توطئههای پس از رحلت پیامبر(ص) مانند سقیفه بنیساعده بودند .
۳. تأثیر منع تدوین حدیث بر کتمان فضائل
- خلفای نخستین (ابوبکر و عمر) با استناد بهحدیث ساختگی «لا تَکْتُبُوا عَنِّی شَیْئًا إِلَّا الْقُرْآنَ»** (جز قرآن چیزی از من ننویسید)، نقل فضائل اهلبیت(ع) را ممنوع کردند .
- این سیاست باعث شد بسیاری از فضائل ولایت علی(ع) در منابع اهل سنت تحریف یا حذف شود؛ مانند:
- آیه ولایت(إِنَّمَا وَلِیُّکُمُ اللَّهُ …) که در تفاسیر اهل سنت (مانند الدر المنثور سیوطی) بدون اشاره به شأن نزول آن در غدیر خم آمده است.
- طبری در تاریخ الامم (ج۲، ص۶۲) مینویسد: عمر بن خطاب پس از شنیدن حدیث غدیر، به پیامبر(ص) اعتراض کرد و گفت: این سخن تو ما را ناراحت کرد.
۴. تأکید ائمه(ع) بر تقیه مداراتی برای حفظ وحدت
- امام صادق(ع) در وسائلالشیعه (ج۸، ص۲۹۹) فرمودند:
مَنْ صَلَّى مَعَهُمْ فِي الصَّفِّ الْأَوَّلِ فَکَأَنَّمَا صَلَّى مَعَ رَسُولِ اللَّهِ(ص) هرکس با مخالفان (اهل سنت) در صف اول نماز بایستد، گویا با پیامبر(ص) نماز خوانده است.
- این روایت نشاندهنده سیاست تقیه مداراتی ائمه(ع) برای جلوگیری از تفرقه و تقویت همبستگی اسلامی بود .
۵. پیامدهای تاریخی: انکار غدیر و حذف نام علی(ع) از خطبهها
- پس از رحلت پیامبر(ص)، ابوبکر در خطبههایشنام علی(ع) را حذف کرد و عمر در شورای ششنفره، شرط خلافت را «دوری از سیره علی(ع)» قرار داد! (ر.ک: الامامة و السیاسة، ابن قتیبه، ج۱، ص۱۸).
- این جریان تا آنجا پیش رفت که معاویه دستور داد بر منابر سبّ علی(ع) را رواج دهند (تاریخ طبری، ج۴، ص۱۸۸).
نتیجهگیری
ترس پیامبر(ص) از ابلاغ ولایت، ترکیبی از شناخت عمیق از ضعف ایمان جامعه، وجود جریانهای مخالف قدرتمند، و تلاش برای جلوگیری از تفرقهای بود که پس از رحلتش آشکار شد. این تحلیل با مستندات روایی(کافی، صحیح بخاری)، تاریخی (تاریخ طبری، شرح نهجالبلاغه)، و فقهی (تقیه مداراتی) تأیید میشود.
امام خمینی(ره) در کتاب الطهارة (ج۴، ص۳۱۹) تصریح میکند که تقیههای توصیهشده توسط ائمه(ع)، نه از سر ترس، بلکه برای حفظ وحدت امت اسلامی بود .