فرهنگی

راهکارهای عملی کسب علم از زبان مولا علی علیه السلام

قال عليّ عليه السّلام: العلم لا يحصل إلّا بخمسة أشياء: أوّلها: بكثرة السّؤال و الثّاني: بكثرة الاشتغال و الثّالث: بتطهير الأفعال و الرّابع: بخدمة الرجال و الخامس: باستعانة ذي الجلال.

حضرت علی علیه السلام می فرماید: علم جز با پنج چيز به دست نمي آيد: سؤال کردن بسيار، اشتغال فراوان به «درس و بحث و پژوهش» طهارت در رفتار و کردار، خدمت کردن به مردان، «يعنى علماء و دانشمندان و اساتید» و كمك خواستن از خداوند متعال.

(تحرير المواعظ العددية، ص: 394)

امام علی (علیه السلام) در این حدیث کوتاه، یک «فرمول جامع و پنج مرحله‌ای» برای دستیابی به علم حقیقی ارائه می‌فرمایند. این پنج شرط، تنها به دانش دینی محدود نمی‌شود، بلکه برای کسب هر نوع علم و مهارتی کاربردی و ضروری است. بیایید این پنج کلید را به تفکیک بررسی کنیم:

۱. کلید اول: «کثرت السؤال» — پرسشگری بسیار

· تفسیر: علم، با نادانستن و اعتراف به جهل آغاز می‌شود. انسان تا سؤال نکند، به دنبال پاسخ نمی‌رود. پرسش، موتور محرک یادگیری است. این پرسش‌گری باید هم “درونی” (از خود پرسیدن) و هم “بیرونی” (از اساتید و اهل علم پرسیدن) باشد.

· کاربردی: خجالت را کنار بگذارید. هرگز از پرسیدن هیچ سؤالی، هر چند ساده به نظر برسد، نهراسید. فضای ذهن خود را به یک محیط پویا و پرسشگر تبدیل کنید.

۲. کلید دوم: «کثرت الاشتغال» — تلاش و ممارست فراوان

· تفسیر: علم، یک شبه و با آرزو به دست نمی‌آید. این مرحله، سخت‌ترین بخش کار است و نیازمند “مداومت” و “تمرین” است. علم مانند درختی است که تنها با آبیاری مستمر و مداوم به ثمر می‌نشیند.

· کاربردی: برنامه‌ریزی منظم برای مطالعه، تکرار و مرور مطالب، حل تمرین و مباحثه علمی، مصادیق همین “اشتغال فراوان” هستند. از سخت‌کوشی خسته نشوید.

۳. کلید سوم: «تطهیر الأفعال» — پاکسازی اعمال و نیت‌ها

· تفسیر: این شرط، نقطه تمایز «علم نافع» (دانش سودمند) از «علم غیرنافع» است. اگر قلب و اعمال انسان آلوده به گناه، حسادت، خودخواهی و غرور باشد، مانند آینه‌ای زنگار گرفته است که نمی‌تواند نور حقیقت را منعکس کند. تقوا و پاکی، شرط “درک” صحیح علوم است.

· کاربردی: در مسیر دانش، نیت خود را برای خدا خالص کنید. از علم برای فخرفروشی و قدرت طلبی استفاده نکنید. مراقب اخلاق و رفتار خود باشید تا قلب شما ظرفیت دریافت علم را از دست ندهد.

۴. کلید چهارم: «خدمة الرجال» — خدمت به استادان و بزرگان

· تفسیر: این مرحله، تنها “حضور در کلاس” نیست، بلکه به معنای “فروتنی” و “ادب” در برابر استاد و “خدمت” به او است. با این خدمت (که می‌تواند حتی در قالب انجام کاری کوچک باشد)، طالب علم، حجب و حیا را کنار زده و قلب استاد را برای انتقال کامل علم و اسرار آن، به خود می‌گشاید.

· کاربردی: با ادب و تواضع در محضر استاد حاضر شوید. برای ایشان احترام قائل باشید. این تواضع، کلید گنجینه‌های علمی است که در سینه اساتید نهفته است.

۵. کلید پنجم: «استعانة ذی الجلال» — یاری خواستن از خداوند

· تفسیر: این شرط، رکن اصلی و روح حاکم بر تمام مراحل است. انسان در نهایت، موجودی محدود است و علم حقیقی، گنجی الهی. بدون استعانت و توکل بر خداوند متعال، تمام تلاش‌ها ممکن است به بیراهه برود یا برکت خود را از دست بدهد.

· کاربردی: در هر مرحله از یادگیری، از خداوند طلب توفیق، فهم درست و بهره‌وری کنید. دعا کنید که علمتان را برکت دهد و آن را در راه خیر به کار گیرید.

امام علی (علیه السلام) در این فرمول طلایی، به ما می‌آموزند که علم‌آموزی یک فرآیند “فردی-اجتماعی-معنوی” است:

· فردی: با سؤال و تلاش فراوان.

· اجتماعی: با تواضع و خدمت به استاد.

· معنوی: با پاکی نیت و یاری جستن از خدا.

این پنج کلید، یک سیستم به هم پیوسته هستند. نبودن هر یک، می‌تواند باعث نقصان در فرآیند کسب علم حقیقی شود. اگر احساس می‌کنید در مسیر دانش پیشرفت کافی ندارید، این پنج گام را در خود مرور کنید و نقاط ضعف خود را بیابید.

منبع حدیث: تحریر المواعظ العددیه، صفحه ۳۹۴