فرهنگی

عدالت الهی در تکلیف؛ هرگز فراتر از توانتان نیست(تفسیر فرازی از دعای امام سجاد علیه السلام)

امام سجاد (علیه السلام) در این بخش از دعا، با بیانی شیوا و منطقی، به یکی از زیباترین و آرامش‌بخش‌ترین اصول اعتقادی اسلام اشاره می‌فرمایند: اصل “عدالت در تکلیف". این کلام را می‌توان در چهار بخش اصلی بررسی کرد:

۱. «وَضَعَ عَنَّا مَا لَا طَاقَةَ لَنَا بِهِ» — آنچه را در توانمان نبود، برداشت

· تفسیر: این بخش، بزرگ‌ترین لطف الهی را نشان می‌دهد. خداوند از همان ابتدا، هرگونه تکلیف سنگین و غیرقابل تحملی را از دوش بندگان برداشته است. این یعنی نظام تشریع (قوانین دین) با نظام تکوین (توانایی‌های انسان) هماهنگ است. او می‌داند چه چیزی را می‌توانیم و چه چیزی را نمی‌توانیم انجام دهیم.

۲. «لَمْ يُكَلِّفْنَا إِلَّا وُسْعاً» — جز به اندازه توانمان تکلیف نکرد

· تفسیر: “وسع” به معنای گنجایش و حدّ توانایی است. خداوند نه تنها تکلیف غیرممکن را برداشته، بلکه حتی در محدوده ممکنات نیز تا سرحدّ توان از ما توقع ندارد. این بیانگر “میانه‌روی” و “تعادل” در دین خداست. عبادات، احکام مالی مانند زکات و حتی جهاد، همگی با در نظر گرفتن “طاقت” انسان وضع شده‌اند.

۳. «لَمْ يُجَشِّمْنَا إِلَّا يُسْراً» — جز به آسانی‌ها ما را نیازارد

· تفسیر: “تجشیم” به معنای به رنج و زحمت انداختن است. امام (ع) می‌فرمایند خداوند حتی در همان حدّ وسع و توان ما نیز، دین را به گونه‌ای قرار داده که “آسان” و “ممکن” باشد، نه مشقّت‌بار و طاقت‌فرسا.

  · نمونه: قضای نماز بر مریض، افطار روزه بر مسافر، قبول شدن توبه پس از گناهان بزرگ، همه مصداق “یُسر” (آسانی) هستند.

۴. «لَمْ يَدَعْ لِأَحَدٍ حُجَّةً وَ لَا عُذْراً» — برای هیچ کس بهانه‌ای باقی نگذاشت

· تفسیر: این بخش، نتیجه نهایی و هشداری بزرگ است. وقتی خداوند این سه شرط را رعایت کرد (برداشتن محالات، تکلیف در حد توان، و آسان‌گیری)، دیگر هیچ عذر و بهانه‌ای برای ترک تکالیف باقی نمی‌ماند. کسی نمی‌تواند بگوید:

  · “توانایی نداشتم” (چون در حد توانت است)

  · “سخت بود” (چون خدا آن را آسان کرده)

  · “نمی‌توانستم تحمل کنم” (چون غیرممکن‌ها را برداشته)

این فراز برای زندگی ما یک پیام بسیار مهم دارد

· آرامش روانی: باور به این اصل که “تکالیف الهی در حد توان من است"، بزرگ‌ترین آرامش را به انسان می‌دهد. او می‌داند که خداوند قاضی سخت‌گیری نیست که از او فراتر از حد امکان توقع داشته باشد.

· نفی تنبلی: از سوی دیگر، این کلام، هرگونه عذر و بهانه‌تراشی برای ترک واجبات را از بین می‌برد. وقتی مطمئن هستیم که خداوند “عادل” است و تکلیفش “در حد وسع” و “آسان” است، پس باید با انرژی و امید به استقبال تکالیف برویم.

· چهره رحمانی دین: این بیان، چهره دین را به عنوان یک مجموعه سخت و طاقت‌فرسا مخدوش می‌کند و آن را به عنوان “راهنمای زندگی قابل اجرا” و “مهربان” معرفی می‌نماید.

 امام سجاد(علیه السلام) به ما می‌آموزند که خداوند، مانند پدری دلسوز و معلمی حکیم است که هم “مهربان” است و هم “مدبر". او هم توان ما را می‌سنجد و هم هدفش تربیت و رشد ماست. بنابراین، در برابر چنین سیستم حکیمانه و عادلانه‌ای، تنها پاسخ منطقی، “سپاسگزاری” و “عمل صالح” است.

منبع: صحیفه سجادیه، دعای اول