فرهنگی

راه دفع شر: تفسیر حکمت ۳۱۴ نهج‌البلاغه

✴️ مقدمه

یکی از آموزه‌های عملی و تکان‌دهنده‌ی امام علی علیه‌السلام در نهج‌البلاغه، بیان حکمت‌های مدیریتی و اجتماعی است. ایشان در حکمت ۳۱۴ می‌فرمایند که برای مقابله با شر و بدی، گاهی جز با همان روش نمی‌توان آن را دفع کرد. این سخن، هم ناظر به عدالت فردی و قصاص است و هم شامل مدیریت جامعه و دفاع از امنیت مردم می‌شود.

 رُدُّوا الْحَجَرَ مِنْ حَيْثُ جَاءَ، فَإِنَّ الشَّرَّ لاَ يَدْفَعُهُ إِلاَّ الشَّرُّ

سنگ را از همان جایی که آمده بازگردانید؛ زیرا شر و بدی را جز با شر و بدی نمی‌توان دفع کرد.

متن حکمت ۳۱۴

تفسیر و تحلیل

امام علیه‌السلام در این جمله کوتاه، یک اصل حکمرانی و عدالت اجتماعی را بیان می‌کنند:

1. کاربرد در قصاص

اگر قاتل یا مجرم احساس کند که اعمالش بدون پاسخ باقی می‌ماند، امنیت جامعه به خطر می‌افتد. قصاص و مقابله‌ی عادلانه، باعث می‌شود افراد شرور دیگر از ارتکاب جرم بازدارده شوند و نظم و امنیت عمومی حفظ شود.

2. کاربرد در مقابله با دشمنان

این اصل فقط محدود به قصاص نیست. در مواجهه با دشمنانی که با تمام قوا به جامعه یا انسان‌ها حمله می‌کنند، تنها روش مؤثر جلوگیری از تجاوز، مقابله به مثل است. گاهی تندروی یا کوتاه آمدن، باعث گسترده‌تر شدن شر می‌شود.

3. پیام اخلاقی و اجتماعی

امام علی علیه‌السلام، به ما هشدار می‌دهد که صلح و مدارا همیشه به تنهایی کافی نیست. برای حفظ جامعه و امنیت، گاهی نیاز است با همان زبان و روش بدی، مقابله کرد تا نظم و عدالت برقرار شود.

این حکمت، آموزه‌ای عملی و روشن است:

شر را نمی‌توان با سکوت یا چشم‌پوشی دفع کرد.

مقابله به مثل، گاهی نه تنها لازم است بلکه حفظ جان و امنیت جامعه را تضمین می‌کند.

این سخن، هم برای حکمرانان، هم برای رهبران اجتماعی و هم برای هر فردی که با ناملایمات و ظلم روبه‌رو می‌شود، یک قانون عملی و الهی است.