فرهنگی

راز سلامتی روان از نگاه امام علی(ع): کم‌حافظه‌ بودن بر عیوب دیگران

امیرالمؤمنین عليه السلام :«حَسبُ المَرءِ… مِن سَلامَتِهِ قِلَّةُ حِفظِه لِعُيوبِ غَيرِهِ»؛ در سالم بودن آدمى، همين بس كه عيوب ديگران را كمتر در ذهن خود نگه دارد(ميزان الحكمه جلد ۸ ،صفحه ۳۳۲).

تفسیر حدیث با استناد به منابع شیعی

این جمله حکیمانه از حضرت علی(ع) که در «میزان الحکمه» نیز نقل شده، یکی از ارکان اصلی سلامت فکر و روح را ترسیم می‌کند. تفسیر این کلام را می‌توان در چند محور اصلی ارائه نمود:

۱. مفهوم «سلامت» در بیان امام(ع)

· منظور از «سَلامَتِ» در این حدیث، تنها سلامت جسمانی نیست، بلکه سلامت فکر، روان و قلب است. این سلامتی، به معنای مصون ماندن از آفات روحی مانند کینه، حسد، بدبینی و اضطراب است.
· در روایات متعددی، «قلب سلیم» به عنوان والاترین سرمایه انسان معرفی شده است: «أَلْقَلْبُ السَّلِيمُ أَصْلُ السَّلَامَة» (قلب سلیم، ریشه سلامتی است).

۲. نقش «حفظ عیوب غیر» در تهدید سلامتی

· عبارت «حِفْظِهِ لِعُيُوبِ غَيْرِهِ» به معنای “نگهداری، ثبت و ضبط کردن و به خاطر سپردن” اشتباهات و نقص‌های دیگران است.
· این عمل، یک “بیماری روحی” است که آثار مخربی دارد:
· تولید کینه: ذخیره کردن عیوب دیگران، بذر کینه و عداوت را در قلب می‌کارد.
· تضعیف روابط اجتماعی: باعث می‌شود فرد همواره دیگران را با عیوب گذشته‌ای که در ذهن دارد، ببیند و مجال تصحیح رابطه را از بین می‌برد.
· تخریب آرامش درونی: ذهن مشغول به عیوب دیگران، مانند زندانی است که خود شخص، کلیددار آن است و هرگز به آرامش نمی‌رسد.

۳. راهکار امام(ع): «قِلَّةُ الحِفظ» (کم‌حافظه بودن)

· امام(ع) راه نجات از این بیماری را «کم‌حافظه بودن» در این زمینه می‌دانند. این یک “تکنیک مدیریت ذهن” است.
· این امر به معنای «بی‌تفاوتی» یا «تائید گناه» نیست، بلکه به معنای “عدم ثبت و نگهداری” آن در آرشیو ذهن است. انسان خطا را می‌بیند، اگر توان دارد امر به معروف می‌کند، اما سپس آن را رها می‌کند و در حافظه خود نگه نمی‌دارد.
· این مفهوم، با توصیه به «عفو و گذشت» در آیات قرآن (مانند آیه ۱۳۳ سوره آل عمران: وَ الْعَافِينَ عَنِ النَّاسِ) کاملاً همسو است.

۴. پیامدهای مثبت عمل به این حکمت

· آزادی روانی: فرد از بار سنگین خاطرات منفی رها می‌شود.
· ارتباطات سالم: امکان ارتباط مجدد و سالم با افراد، حتی کسانی که خطا کرده‌اند، فراهم می‌شود.
· تمرکز بر خودسازی: وقتی ذهن از عیوب دیگران خالی شود، مجال می‌یابد بر اصلاح خویش تمرکز کند. همان که در حکمتی دیگر آمده: «مَنْ شَغَلَ نَفْسَهُ بِعُيُوبِ النَّاسِ شُغِلَ عَنْ عَيْبِ نَفْسِه» (کسی که خود را به عیب‌یابی مردم مشغول کند، از عیب خویش بازمی‌ماند).

جمع‌بندی: امام علی(ع)در این جمله کوتاه، یک “اصل طلایی برای زندگی آرام” را آموزش می‌دهند: برای حفظ سلامتی روح و روان، باید حافظه خود را در برابر عیوب دیگران، “کم‌ظرفیت” کنیم. این کار، ما را از زندان خاطرات تلخ رها ساخته و فضای ذهن را برای اندیشه‌های سازنده و مثبت باز می‌کند.

منبع مورد استناد: میزان الحکمه،جلد ۸، صفحه ۳۳۲. همچنین می‌توان این مفهوم را در سخنان دیگر ائمه(ع) و نیز در نهج البلاغه پی گرفت.