فرهنگی

دو عامل افزایش عمر: نیکی به پدر و مادر و صله رحم

امام باقر علیه السلام :«بِرُّ الوالِدَینِ ، وصِلَهُ الرَّحِمِ ، یَزیدانِ فِی الأَجَلِ»؛ نیکى کردن به پدر و مادر و صله رحم، عمر را طولانى مى کنند( بحار الأنوار جلد ۷۴ ، صفحه ۸۳)

تفسیر حدیث با استناد به منابع شیعی

این حدیث شریف از امام محمد باقر(ع) که در کتاب ارزشمند «بحار الانوار» علامه مجلسی نقل شده، به یکی از قوانین مهم اجتماعی-اخلاقی در مکتب اسلام اشاره دارد. تفسیر این حدیث را می‌توان در چند محور زیر بیان کرد:

۱. مفهوم «بِرُّ الْوَالِدَیْنِ» (نیکی به پدر و مادر):

· در فرهنگ اسلامی، «بِر» فراتر از احترام ظاهری است و شامل همه خیررسانی مانند احسان گفتاری، رفتاری، مالی و عاطفی می‌شود.
· این اهمیت تا آنجاست که در قرآن کریم بلافاصله پس از امر به توحید، احسان به والدین سفارش شده است: «وَ قَضَى رَبُّكَ أَلَّا تَعْبُدُوا إِلَّا إِيَّاهُ وَ بِالْوَالِدَيْنِ إِحْسَانًا» (اسراء: ۲۳).
· نیکی به والدین از گناهان کبیره ای است که پشیمانی در دنیا و عذاب در آخرت به همراه دارد.

۲. مفهوم «صِلَهُ الرَّحِم» (پیوند با خویشاوندان)

· «صله رحم» تنها به دیدار فیزیکی محدود نمی‌شود، بلکه شامل هرگونه اقدام مثبت برای حفظ پیوندهای خانوادگی مانند کمک مالی، عیادت از بیمار، حل اختلافات و تماس تلفنی می‌گردد.
· در مقابل، «قطع رحم» از گناهان بزرگ شمرده شده و پیامبر اکرم(ص) فرموده‌اند: «لا یَدْخُلُ الْجَنَّةَ قاطِعُ رَحِم» (کسی که قطع رحم کند، وارد بهشت نمی‌شود).

۳. تفسیر «یَزِیدَانِ فِی الْأَجَلِ» (افزایش عمر)

این افزایش عمر می‌تواند به دو شکل باشد:

· افزایش کمی: یعنی literally مدت عمر انسان طولانی‌تر می‌شود. این از الطاف خاص الهی است که بر اساس حکمت و تقدیر وی، این اعمال صالح را سبب افزایش عمر مادی قرار داده است.
· افزایش کیفی: یعنی همان مدت عمر، پربرکت می‌شود. به گونه‌ای که شخص در زمان کم‌تری، کارهای بیش‌تری را می‌تواند انجام دهد و از عمر خود بهره‌وری بیش‌تری دارد.

۴. ارتباط علّی بین عمل و نتیجه

· این حدیث نشان می‌دهد که طول عمر انسان، تنها یک پدیده زیستی محض نیست، بلکه تحت تأثیر اعمال و رفتارهای اختیاری انسان قرار دارد.
· این یک قانون الهی است که خداوند در نظام جهان قرار داده: همان‌طور که گناهان موجب کوتاهی عمر می‌شوند (como اشاره در روایات به اینکه گناهان نعمت‌ها را زوال می‌بخشند)، اعمال نیک نیز موجب افزایش و برکت در عمر می‌گردند.

۵. پیامدهای تربیتی و اجتماعی

· تأمین سلامت روان: نیکی به والدین و صله رحم، کینه‌ها را از بین برده و آرامش روانی را برای فرد به ارمغان می‌آورد که خود در سلامتی جسمی و طول عمر مؤثر است.
· تقویت شبکه اجتماعی: این اعمال، شبکه حمایت اجتماعی فرد را تقویت می‌کند که در مواقع بحران، پشتوانه‌ای برای او محسوب می‌شود.
· پیشگیری از انزوا: که خود از عوامل کوتاهی عمر است.

جمع‌بندی: امام باقر(ع)در این حدیث، یک “نسخه الهی برای عمر طولانی و پربرکت” را ارائه می‌فرمایند. این نسخه، دارویی معنوی اما با اثراتی کاملاً ملموس در زندگی دنیوی است. پیام نهایی این است که اگر خواهان عمری طولانی و پربار هستید، روابط خود با پدر و مادر و خویشاوندان را بر مبنای احسان و نیکی استوار سازید.