فرهنگی

امام جواد علیه السلام: “مَنِ انقَطَعَ إلى غَيرِ اللّهِ وَكلَهُ اللّهُ إلَيهِ و مَن عَمِلَ بِغَيرِ عِلمٍ (على غَيرِ عِلمٍ) ما أفسَدَ أكثَرُ مِمّا يُصلِحُهُ” هر كه به غير خدا روى آورد، خداوند به همو وا گذاردش، و هر كه ندانسته (بدون علم و آگاهى) دست به كارى زند، آنچه خراب مى كند بيشتر از آن چيزى است كه درست مى كند(الدرّة الباهرة : ٣٩)

تحلیل و توضیح دو حدیث از امام جواد(ع)

امام جواد(ع) در کتاب الدرة الباهرة با بیان احکام و مواعظ عمیق، راهنمایی‌های ارزشمندی برای زندگی معنوی و اجتماعی ارائه می‌دهند. دو حدیث مطرح‌شده در پرسش، دو اصل اساسی در تعامل انسان با خدا و عمل مبتنی بر دانش را بیان می‌کنند.  

۱. حدیث اول: «مَنِ انقَطَعَ إلى غَیرِ اللّهِ وَکَلَهُ اللّهِ إلَیْهِ»  

هر کس به غیر خدا پناه بَرَد، خداوند او را به همان غیر واگذار می‌کند. 

تحلیل حدیث 

- اتکای مطلق به خداوند: این حدیث بر اهمیت توکل و قطع امید از غیر خدا تأکید دارد. امام جواد(ع) هشدار می‌دهند که هرگونه وابستگی به قدرت‌های مادی یا انسانی، انسان را از رحمت الهی دور می‌کند و او را به همان غیرِ مورد اعتمادش واگذار می‌کند.  

- مثال تاریخی: در روایتی از امام صادق(ع) آمده است: هر که به غیر خدا امید بندد، خداوند او را به همان امیدوار می‌سازد و ناامیدش می‌کند. این مفهوم در حدیث امام جواد(ع) نیز بازتاب یافته است.  

- نتیجه عملی: اعتماد به مال، مقام، یا حتی دیگران بدون در نظر گرفتن اراده الهی، نه تنها مشکلی را حل نمی‌کند، بلکه فرد را در دام همان عوامل مادی گرفتار می‌سازد.  

۲. حدیث دوم: «مَن عَمِلَ بِغَیرِ عِلمٍ مَا أفسَدَ أکثَرُ مِمّا یُصلِحُهُ»

هر کس بدون آگاهی عملی انجام دهد، تخریبش بیش از اصلاح است.  

تحلیل حدیث 

- اهمیت علم در عمل: این حدیث به ضرورت دانش پیش از اقدام اشاره دارد. عمل بدون آگاهی نه تنها سودی ندارد، بلکه ممکن است پیامدهای جبران‌ناپذیری ایجاد کند. امام جواد(ع) در جای دیگری نیز فرمودند: عمل بدون علم، فسادش بیشتر از صلاح آن است 

- مثال کاربردی: در روایتی از امیرالمؤمنین(ع) آمده است: قیمت هر فرد به اندازه دانش اوست. این تأکید بر آن است که جهل، انسان را به ورطه خطا می‌کشاند.  

- نتیجه عملی: در امور دینی، اجتماعی یا حتی شخصی، کسب دانش پیش از اقدام، شرط ضروری برای جلوگیری از فساد و تضمین نتیجه مطلوب است.  

ارتباط دو حدیث با یکدیگر

هر دو حدیث بر دو پایه اساسی زندگی دینی تأکید دارند:  

۱. توکل به خدا به عنوان منبع اصلی قدرت و هدایت.  

۲. عمل آگاهانه به عنوان شرط تحقق اهداف صحیح.  

- اتکا به غیر خدا (حدیث اول) و عمل بدون علم (حدیث دوم) هر دو نشانه‌ای از «گسست از حقیقت» هستند که انسان را به سوی تباهی می‌کشانند.  

نکات تکمیلی از منابع دیگر

- در بحارالأنوار آمده است: شکر نعمت‌های الهی، موجب افزایش آن می‌شود. این مفهوم با حدیث اول مرتبط است؛ زیرا شکرگزاری، نوعی اتکای فعال به خداست.  

- امام جواد(ع) در تحف العقول فرمودند: راه نجات، پیروی از عقل و دوری از هوای نفس است. این سخن مکمل حدیث دوم است؛ چرا که عقل، مبنای علم و عمل صحیح است.  

جمع‌بندی نهایی

این دو حدیث از امام جواد(ع) به ما می‌آموزند که:  

۱. توکل به خدا تنها راه رهایی از وابستگی‌های مادی و معنوی است.  

۲. علم پیش‌نیاز هر عملِ ثمربخش است و جهل، ویرانگرتر از آن است که تصور می‌شود.  

این آموزه‌ها نه تنها در زندگی فردی، بلکه در مدیریت جامعه و حتی تصمیم‌گیری‌های سیاسی نیز کاربرد دارند.