فرهنگی

دنیا چه زمانی زیبا و سودمند می‌شود؟

قَالَ (علیه السلام): “إِنَّ الدُّنْيَا دَارُ صِدْقٍ لِمَنْ صَدَقَهَا وَ دَارُ عَافِيَةٍ لِمَنْ فَهِمَ عَنْهَا وَ دَارُ غِنًى لِمَنْ تَزَوَّدَ مِنْهَا وَ دَارُ مَوْعِظَةٍ لِمَنِ اتَّعَظَ بِهَا “   

فرمود: همانا دنيا سراى راستى براى راست گويان، و خانه تندرستى براى دنيا شناسان، و خانه بى نيازى براى توشه گيران، و خانه پند، براى پندآموزان است.

(تفسیر حکمت ۱۳۱ نهج البلاغه)

امام علی (علیه السلام) در این حکمت، با شکستن کلیشه‌های رایج درباره “دنیای مذموم"، چهره‌ای حقیقی و کاربردی از جهان مادی را به ما نشان می‌دهند. ایشان می‌فرمایند دنیا برای افراد مختلف، کارکردهای متفاوتی دارد و این “نگرش و رفتار ما” است که دنیا را به یک “سرای راستی” یا یک “سرای فریب” تبدیل می‌کند.

۱. دنیا؛ «سرای راستی برای راستگویان» (دار صدق لمن صدقها)

· تفسیر: دنیا با قوانین ثابت و تغییرناپذیر خود (مانند قانون علت و معلول، کِشت و برداشت)، همیشه با انسان راست است. اگر کسی با راستی و درستکاری با دنیا رفتار کند، دنیا نیز نتیجه راستی‌اش را به او نشان می‌دهد: کشاورز که بذر می‌کارد، گندم درو می‌کند و تاجری که شرافت دارد، اعتماد می‌آورد. در مقابل، اگر کسی با دنیا با فریب و نیرنگ رفتار کند، در نهایت، عواقب تلخ این نیرنگ را می‌چیند. دنیا خود یک آزمونگاه بزرگ راستی است.

۲. دنیا؛ «خانه تندرستی برای دنیاشناسان» (دار عافیة لمن فهم عنها)

· تفسیر: “دنیاشناس” کسی است که دنیا را آن‌گونه که هست می‌شناسد: گذرا، وسیله‌ای برای آخرت و دارای قوانین خاص خود. چنین کسی خود را درگیر حرص و طمع و حسرت نمی‌کند، از نعمت‌ها به اندازه بهره می‌برد و از آنها برای سلامتی روح و جسمش استفاده می‌کند. این “فهم” و “درک” از حقیقت دنیا، بزرگ‌ترین “عافیت” (سلامتی و تندرستی روحی) را برای او به ارمغان می‌آورد.

۳. دنیا؛ «خانه بی‌نیازی برای توشه‌گیران» (دار غنی لمن تزود منها)

· تفسیر: این بخش، نگاه ابزاری امام به دنیا را به وضوح نشان می‌دهد. دنیا خود هدف نیست، بلکه “کارگاه تدارک آخرت” است. “توشه” تنها ثروت مادی نیست، بلکه “اعمال صالح"، “علم نافع"، “اخلاق نیک” و “خدمت به خلق” است. کسی که از این دنیا برای آخرت خود توشه برمی‌گیرد، در حقیقت دارایی‌ای جاودان جمع می‌کند که او را در آخرت “بی‌نیاز” می‌سازد. این نگاه، دنیا را از حالت “هدف” به “وسیله” تنزل می‌دهد و ارزش واقعی به آن می‌بخشد.

۴. دنیا؛ «خانه پند برای پندآموزان» (دار موعظة لمن اتّعظ بها)

· تفسیر: دنیا پر از نشانه‌ها و عبرت‌هاست. سقوط قدرتمندان، مرگ ثروتمندان، گذرای جوانی و صحنه‌های طبیعی که پی درپی در حال تغییرند، همگی درس‌هایی برای بیداری انسان هستند. اما این درس‌ها تنها برای کسانی قابل مشاهده است که “چشم عبرت” داشته باشند و “گوش پند” بشنوند. برای دیگران، دنیا تنها “دار غرور” و “دار غفلت” است.

جمع‌بندی و پیام اصلی:

پیام اصلی امام علی (علیه السلام) در این حکمت این است: مشکل از دنیا نیست، مشکل از “نگاه ما” به دنیاست.

ما با نوع تعامل خود با دنیا مشخص می‌کنیم که دنیا برای ما چه کارکردی داشته باشد:

· اگر راست باشیم، دنیا برای ما راست می‌شود.

· اگر عاقل باشیم، دنیا برای ما مایه آرامش می‌شود.

· اگر زاده‌اندوز باشیم، دنیا برای ما ذخیرهگاه آخرت می‌شود.

· اگر پندپذیر باشیم، دنیا برای ما مدرسه می‌شود.

پس بیاییم نگرش خود را اصلاح کنیم تا دنیا که همان “مزرعه آخرت” است، برایمان ثمربخش و پربرکت گردد.

منبع: نهج البلاغه، حکمت ۱۳۱