دعای گشایش؛ از رهایی از بدهی تا ادای حق خدا و مردم (بررسی دعای توکلی امام صادق علیهالسلام)
دعای گشایش؛ از رهایی از بدهی تا ادای حق خدا و مردم (بررسی دعای توکلی امام صادق علیهالسلام)
تَوَکَّلْتُعَلَى الْحَيِّ الْقَيُّومِ الَّذِي لَا يَمُوتُ، وَالْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِي لَمْ يَتَّخِذْ وَلَدًا وَلَمْ يَكُنْ لَهُ شَرِيكٌ فِي الْمُلْكِ وَلَمْ يَكُنْ لَهُ وَلِيٌّ مِنَ الذُّلِّ، وَكَبِّرْهُ تَكْبِيرًا. اللَّهُمَّ إِنِّي أَعُوذُ بِكَ مِنَ الْبُؤْسِ وَالْفَقْرِ، وَمِنْ غَلَبَةِ الدَّيْنِ وَالسُّقْمِ، وَأَسْأَلُكَ أَنْ تُعِينَنِي عَلَى أَدَاءِ حَقِّكَ إِلَيْكَ وَإِلَى النَّاسِ.
بر[خداى] زنده پایدارى كه نمىمیرد توكل كردم؛ و ستایش از آن خدایى است كه نه فرزندی گرفته و نه در فرمانروایى شریكى دارد و نه براى او از روی خوارى [و نیاز] سرپرستى است؛ و او را به بزرگى بسیار بزرگ بشمار. خدایا! به تو پناه مىبرم از تنگدستى و فقر، و از چیرگىِ دِین و بیماری؛ و از تو میخواهم كه مرا بر ادای حق خودت (بر من) و حق مردم (بر من) یارى نمایى.
منبع روایت: بحارالأنوار،جلد ۸۶، صفحه ۱۳۲.
این دعای شریف که از امام صادق (علیه السلام) نقل شده و خواندن آن پس از نماز صبح توصیه گردیده، از جمله اذکار جامعی است که توکل، حمد، تعظیم الهی و درخواست مهمترین نیازهای مادی و معنوی را در خود جای داده است. تحلیل این دعا بر محورهای زیر استوار است:
1. ابتدا با توکل بر خدای زنده و پایدار:
شروع دعا با «تَوَکَّلْتُ عَلَى الْحَيِّ الْقَيُّومِ»، نشان میدهد که نخستین گام برای حل مشکلات، واگذاری امور به خداوندی است که «زنده» و «نگهدار همه چیز» است. این توکل، آرامش و اعتماد به نفس الهی به انسان میبخشد.
2. حمد و ستایش با بیان صفات تنزیهی:
بخش «الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِي لَمْ يَتَّخِذْ وَلَدًا…» در حقیقت، حمد بر اساس توحید ناب است. نفی فرزند، شریک و هرگونه نیاز و ذلت از خداوند، بیانگر اعتقاد به خدای یکتای بیهمتاست که همه امیدها باید به او باشد. این بخش، یادآوری میکند که منشأ تمام مشکلات، گاهی شرک عملی (اعتماد به غیرخدا) است.
3. تعظیم و تکبیر:
فرمان «وَ كَبِّرْهُ تَكْبِيرًا» (او را بسیار بزرگ بشمار)، دستوری برای «تعظیم قلبی» و «بزرگ داشتن خدا در نگاه خود» است. وقتی انسان خدا را در دلش بزرگ کرد، مشکلات در نظرش کوچک میشود.
4. پناهبردن از چهار بلای مهم:
· «البُؤسِ وَالفَقرِ»: تنگدستی و فقر که هم شامل فقر مالی و هم فقر روحی و معنوی است.
· «غَلَبَةِ الدَّيْنِ»: چیرهشدن و غلبه بدهی. تعبیر «غَلَبَة» نشان میدهد که دین وقتی مشکلساز میشود که «غالب» و خارج از کنترل شود.
· «السُّقْمِ»: بیماری و رنجوری.
این موارد، از مهمترین دغدغههای زندگی مادی انسان هستند که دعا مستقیماً از آنها به خدا پناه میبرد.
5. درخواست یاری برای ادای دو حق اساسی:
درخواست نهایی دعا «أَنْ تُعِينَنِي عَلَى أَدَاءِ حَقِّكَ إِلَيْكَ وَإِلَى النَّاسِ» بسیار ژرف است. این جمله نشان میدهد که «حل مشکلات مالی و بدنی»، وسیلهای برای یک هدف بزرگتر است:
· «حَقِّكَ إِلَيْكَ»: ادای حق خداوند (نماز، روزه، خمس، زکات، شکر نعمت و …).
· «وَإِلَى النَّاسِ»: ادای حق الناس (اجرای عدالت، رد امانات، پرداخت بدهیها، رعایت حقوق همسایه، خانواده و …).
یعنی انسان از خدا میخواهد که او را چنان توانگر و سالم کند که بتواند «بنده خوبی برای خدا» و «همنوع خوبی برای مردم» باشد. این والاترین درخواست است.
خلاصه تفسیر: این دعا، برنامهای کامل از «توکل»، «ستایش»، «تعظیم الهی»، «دوری از چهار بلای دنیوی» و «تلاش برای انجام وظایف الهی و اجتماعی» است. خواندن آن پس از نماز صبح، یعنی شروع روز با این مفاهیم بلند که هم آرامشبخش است و هم برکتآفرین.