فرهنگی

حقوق سالمندان در اسلام: ۸ دستور فقهی-اخلاقی امام سجاد(ع) برای تعامل با سالخوردگان

۱. حرمت‌گذاری به پیری 

تکریم جایگاه سالمند به‌مثابه‌ی “حُرمت تجربیات زیستی” در فقه اجتماعی اسلام که در روایات پیامبر(ص) “احترام پیر، احترام به خداست” (وسائل‌الشیعه، ج۱۲، ص۴۵).  

۲. تجلیل از سوابق اسلامی  

لزوم پاسداشت خدمات پیشین آنان در چارچوب “شکر المنعم” (سوره‌ی نمل/۴۰) و احیای فرهنگ قدردانی از پیشکسوتان دینی.  

۳. تقدیم‌کردن در مجالس 

وجوب تقدم‌دادن در مصادیق “إِکرام الکبیر” (سنن الترمذی/۲۰۲۰) به‌عنوان حقّ شرعی ناشی از سنّ که در آیه‌ی “وَالْکَابِدِی یُؤْخَذُ بِیَدِهِ” (تفسیر نورالثقلین/ج۵) تأیید شده.  

۴. پرهیز از تقابل خصمانه  

تحریم مجادله با سالمندان طبق قاعده‌ی فقهی “لاضرر” (وسائل‌الشیعه، ج۱۵) زیرا مخاصمه، آسیب روانی به “ضعیف‌القهری” وارد می‌کند.  

۵. سبقت‌نگرفتن در راه‌رفتن  

حرمت پیش‌دستی در حرکت بر اساس “آداب المشی” در روایات؛ چنانکه امام صادق(ع) سبقت بر پیر را “نقصان عقل” می‌دانند (الکافی/ج۲/ص۶۴۵).  

۶. نادان‌نگاشتن 

نفی تحقیر سالمند مبتنی بر آیه‌ی “لَا تَنفِرُوا … شُیُوخًا” (توبه/۱۲۲) و تأکید بر حفظ کرامت انسانی حتی در فرتوتی.  

۷. تحمل رفتارهای نابهنجار

وجوب صبر بر خطاهای سالمند مطابق “قاعده‌ی إحتمال‌الجاهل” در اصول فقه که رفتارش را هم‌تراز “صبی غیرممیز” (شرایع‌الإسلام/ج۴) می‌شناسد.  

۸. احترام دوگانه (اسلام + سن)

تأکید بر تلفیق “حُقوقُ الشیخوخه” و “حقّ‌المسلم” در فقه عمران‌اجتماعی که در حدیث “إجلال الکبیر سُنّه” (غررالحکم/۷۰۲) تجلی یافته.