فرهنگی

«مَنْ تَوَكَّلَ عَلَى اللّه كَفاهُ مَؤنَتَهُ وَرِزْقَهُ مِنْ حَيْثُ لايَحْتَسِبُ»پیامبر اکرم(ص): هر كس به خدا توكل كند، خداوند هزینه او را كفایت مىكند و از جایى كه گمان نمىبرد، به او روزى مىدهد.

۱. جایگاه توکل در مکتب اهلبیت(ع)

توکل، اساس ایمان است: توکل به معنای واگذاری امور به خداوند، همراه با تلاش و اقدام عملی است، نه سکون و بی‌تحرکی. امام صادق(ع) میفرماید: «اعْقِلْها وَ تَوَكَّلْ»عقلت را به کار بند و توکل کن. (تحفه العقول، ص۳۲۴).  

توکل: در روایات شیعه، توکل به عنوان یکی از ارکان ایمان ذکر شده است. امام علی(ع) میفرماید: *«مَن تَوَكَّلَ عَلَى اللّهِ أرْزَقَهُ»* هر که بر خدا توکل کند، خدا روزیاش میدهد (غررالحکم، حدیث ۹۶۳۰).  

۲. تحلیل فرازهای حدیث 

«كَفاهُ مَؤنَتَهُ»

  - خداوند نه تنها روزیِ بنده را میرساند، بلکه هزینه‌های زندگی او را نیز مدیریت میکند. این فراز، نفی نگرانیهای مادی و تأکید بر رزاقیت الهی است.  

  - امام رضا(ع) میفرماید: «مَنْ أَخْلَصَ فِي التَّوَكُّلِ كَفَاهُ اللَّهُ مَا أَهَمَّهُ» هر که در توکل اخلاص داشته باشد، خداوند هر آنچه او را نگران کند، کفایت میکند (عیون اخبار الرضا، ج۲، ص۷۰).  

«رِزْقَهُ مِنْ حَيْثُ لايَحْتَسِبُ»

  - روزیِ الهی همواره از مسیرهای غیرمنتظره میرسد. این فراز، انسان را از محدود کردن روزی به راههای مادی (مانند ثروت یا موقعیت اجتماعی) بازمیدارد.  

   در زیارت جامعه کبیره میخوانیم: «وَبِكُمْ يُنَزِّلُ الْغَيْثَ، وَبِكُمْ يُمْسِكُ السَّمَاءَ أَنْ تَقَعَ عَلَى الْأَرْضِ» به برکت شما [اهلبیت] باران نازل می‌شود و آسمان از افتادن بر زمین نگه داشته می‌شود. این نشان میدهد روزیِ بندگان، حتی از طریق واسطه‌های غیبی مانند اهلبیت(ع) تأمین می‌شود.  

۳. پاسخ به شبهات 

شبهه

آیا توکل به معنای تنبلی و عدم تلاش است؟ 

  پاسخ

در مکتب اهلبیت(ع)، توکل هرگز به معنای رها کردن اسباب طبیعی نیست. امام کاظم(ع) به مُصَادَفْ (یکی از یارانش) فرمود: «اُطْلُبْ رِزْقَكَ فِي خَبَايَا الْأَرْضِ»*روزیات را در پنهانیهای زمین [= با تلاش و جستجو] طلب کن!) (کافی، ج۵، ص۸۴). توکل یعنی تلاش کن، اما نتیجه را به خدا واگذار!  

 شبهه

چرا برخی با وجود توکل، در فقر زندگی میکنند؟  

 پاسخ

اولاً، فقر مادی مساوی نیست با محرومیت از رزق الهی. رزق تنها مال نیست؛ سلامتی، آرامش و هدایت نیز از روزیهای الهیاند. ثانیاً، آزمونهای الهی گاهی با محدودیتهای مادی همراه است، اما توکل، مسیر رسیدن به گشایش را هموار میکند.  

۴. پیام کاربردی 

- توکل، سلاح مؤمن در برابر اضطرابهای دنیاست.  

- توکل یعنی باور داشته باشیم خداوند از راهی که حتی تصور نمی‌کنیم (از طریق دعا، توسل، یا لطف غیبی)، مشکل ما را حل میکند.  

- امام خمینی(ره) می‌فرمود: «توکل، پشتوانه‌ی مبارزه با ظلم است» 

 اعتماد کامل به مشیت الهی، در مکتب اهلبیت(ع) با عقلانیت و مسئولیت‌پذیری همراه می‌شود. توکل، یعنی حرکت در مسیر اهل بیت(ع) و اطمینان به وعدهی خداوند: «وَ مَنْ يَتَّقِ اللَّهَ يَجْعَلْ لَهُ مَخْرَجًا وَ يَرْزُقْهُ مِنْ حَيْثُ لَا يَحْتَسِبُ» (طلاق: ۲-۳).