ثمره تلاش و پیامد سستی از نگاه امام علی(ع)؛ قانون رشد یا فرسایش انسان
ثمره تلاش و پیامد سستی از نگاه امام علی(ع)؛ قانون رشد یا فرسایش انسان
مقدمه
در مکتب شیعه اثنیعشری، «عمل» فقط یک رفتار ظاهری نیست، بلکه نیرویی سازنده یا ویرانگر در جان انسان است. امیرالمؤمنین علی علیهالسلام، که قرآن ناطق و ترازوی حق است، با بیانی کوتاه اما عمیق، یکی از قوانین تغییرناپذیر زندگی فردی و اجتماعی را بیان میکند:
یا انسان با عمل، قویتر میشود؛ یا با سستی، به سمت ضعف و فرسایش میرود. حدّ وسطی وجود ندارد.
متن حدیث
امام علی علیهالسلام میفرمایند:
«مَن يَعمَلْ يَزدَدْ قُوَّةً ، مَن يُقَصِّرْ في العَمَلِ يَزدَدْ فَترَةً».
ترجمه حدیث
«هر که کار کند، نیرومندتر شود و هر که در کار کوتاهی ورزد، سستی او [در کارها] افزوده شود.»
منبع حدیث
📚 غررالحِکَم، حدیث ۷۹۹۰ و ۷۹۹۱
تفسیر حدیث بر اساس عقاید شیعه اثنیعشری
۱. عمل؛ قانون الهیِ افزایش توان
در نگاه امیرالمؤمنین علیهالسلام، «قوت» فقط قدرت جسمی نیست؛ بلکه شامل:
قدرت اراده
قدرت ایمان
قدرت عقل و تصمیم
قدرت مقاومت در برابر گناه
در منطق شیعه، عمل صالح حتی اگر اندک باشد، انسان را در مسیر «شدن» قرار میدهد. کسی که اقدام میکند، مشمول سنت الهی میشود:
«وَالَّذینَ جاهَدوا فینا لَنَهدِیَنَّهُم سُبُلَنا»
یعنی حرکت، خودش سبب نزول هدایت و توان بیشتر است.
۲. سستی؛ آغاز یک چرخه خطرناک
امام علیهالسلام نمیفرمایند «میماند ضعیف»، بلکه میفرمایند: «یَزدَدْ فَترَةً»؛ یعنی سستیاش زیاد میشود.
در منطق علوی، ترک عمل، یک حالت خنثی نیست؛ بلکه یک سراشیبی است.
امروز کار را رها میکنی، فردا انگیزهات کم میشود، پسفردا ارادهات، و بعد ایمان و امیدت.
این همان «مرگ تدریجی روح» است که در روایات شیعه، از آن به قساوت قلب یاد شده است.
۳. پیوند حدیث با تربیت فردی و اجتماعی
از نگاه شیعه اثنیعشری، این حدیث فقط توصیه اخلاقی فردی نیست؛ بلکه یک قاعده تمدنساز است:
جامعهای که اهل تلاش است، قدرتمند میشود
جامعهای که به تنبلی، توجیه و تعویق عادت کند، دچار رکود و انحطاط میشود
همانگونه که در عاشورا، یاران امام حسین علیهالسلام با عمل، به اوج قدرت روحی رسیدند، و کوفیان با سستی، به حضیض سقوط کردند.
۴. نسبت این حدیث با توکل
در فرهنگ شیعه، توکل هرگز به معنای رها کردن عمل نیست.
امیرالمؤمنین علیهالسلام با این حدیث، مرز توکل و تنبلی را روشن میکند:
توکل بدون عمل = توهم ایمان
عمل همراه توکل = قدرت واقعی
جمعبندی
این کلام کوتاه امام علی علیهالسلام، یک قانون همیشگی زندگی است:
یا با عمل، قویتر میشوی…
یا با سستی، ضعیفتر.
نه ایمان بدون عمل رشد میکند،
نه استعداد بدون تلاش شکوفا میشود،
و نه جامعه بدون مجاهدت زنده میماند.