تواضع؛ نعمتی الهی که حسادت را به تسخیر درمیآورد
تحلیل حدیث امام حسن عسکری(ع) درباره تواضع
امام حسن عسکری(ع) میفرمایند:
«التَّواضُعُ نِعمَةُ لایُحسَدُ عَلَیها»
(تواضع نعمتی است که مورد حسادت قرار نمیگیرد.)
(تحف العقول، ص۵۲۰)
۱. تواضع؛ نعمتی الهی
- مفهوم تواضع: فروتنی به معنای دوری از تکبر و خودبرتربینی است. در اسلام، تواضع از صفات برجسته مؤمنان شمرده شده است. قرآن کریم میفرماید:
«وَاخْفِضْ جَنَاحَکَ لِمَنِ اتَّبَعَکَ مِنَ الْمُؤْمِنِینَ» (شعراء:۲۱۵)؛ بالهای تواضعت را برای مؤمنانی که از تو پیروی میکنند، بگستر.
- نعمت بودن تواضع: امام(ع) تواضع را «نعمت» میخوانند، زیرا ریشه در لطف الهی دارد و موجب تقرب به خداوند میشود.
۲. چرایی عدم حسادت به تواضع
- عدم ظهور بیرونی: برخلاف نعمتهای مادی مانند ثروت یا مقام، تواضع یک فضیلت درونی است که به صورت عینی قابل رؤیت نیست. ازاینرو، زمینهساز حسادت نمیشود.
- هماهنگی با فطرت: تواضع با فطرت پاک انسانی سازگار است و دیگران را به تحسین وامیدارد، نه حسادت.
- تأثیر اجتماعی: تواضع موجب همبستگی اجتماعی و کاهش اختلافات میشود، در حالی که نعمتهای مادی گاه باعث تفرقه میگردند.
۳. تفاوت تواضع با نعمتهای دنیوی
- ثروت و مقام: این نعمتها ممکن است به دلیل محدودیت منابع، حسادت دیگران را برانگیزند.
- تواضع: یک فضیلت نامحدود است که هرکس میتواند بدون کمبودی در دیگران، آن را کسب کند. امام صادق(ع) میفرمایند:
«التَّوَاضُعُ یَزِیدُ صَاحِبَهُ رِفْعَةً» (بحارالأنوار)؛ تواضع، دارندهاش را بلندمرتبه میکند.
۴. پیامدهای تواضع در جامعه
- ایجاد محبت: پیامبر(ص) فرمودند: «مَنْ تَوَاضَعَ لِلَّهِ رَفَعَهُ اللَّهُ» (کنزالعمال)؛ هرکس برای خدا تواضع کند، خداوند او را بلندمرتبه میسازد.
- پیشگیری از تکبر: تواضع مانع رشد رذایلی مانند خودپسندی و غرور میشود.
- الگوی عملی: زندگی ائمه(ع) سرشار از نمونههای تواضع است، مانند کمک امام علی(ع) به فقرا و همسفره شدن با آنان.
۵. جمعبندی
امام عسکری(ع) در این حدیث، تواضع را نعمتی بیهمتا معرفی میکنند که دو ویژگی دارد:
- الهی بودن: از الطاف ویژه پروردگار است.
- ضدحسادتی بودن: به دلیل غیرمادی بودن، رشک برانگیز نیست.
این حدیث انسان را به کسب فضایلی دعوت میکند که نه تنها برای خودش مفید است، بلکه جامعه را به سمت صلح و همدلی سوق میدهد.
منابع:
- تحف العقول، ص۵۲۰
- قرآن کریم
- بحارالأنوار
- کنزالعمال