فرهنگی

بازتاب ایمان در سایه پرهیز از عیبجویی و القاب زشت

«وَلا تَلمِزوا اَنفُسَکُم ولاتَنابَزوابِالاَ لقابِ بِئسَ الاِسمُ الفُسوقُ بَعدَالاِیمانِ وَ مَن لَم یَتُب فَاُولئِکَ هُمُ الظـالِمونَ»؛ وهرگز از هم دینان خود عیب جوئی نکنید و به نام و لقب های زشت یکدیگر را نخوانید که پس از ایمان به خدا نام بدگذاشتن بسیار زشت است وهرکس توبه نکند بسیار ظالم و ستم کار است.

تحلیل محتوایی آیه ۱۱ سوره حجرات 

این آیه دو دستور اخلاقی کلیدی را برای حفظ وحدت و کرامت جامعه مؤمنان بیان می‌کند:  

۱. نهی از عیبجویی (وَلَا تَلْمِزُوا أَنفُسَكُمْ) 

- لمز به معنای طعنه زدن، عیبجویی یا اشاره به نقص دیگران است.  

- قرآن با تعبیر «أَنفُسَكُمْ» (خودهایتان) یادآور می‌شود که مؤمنان مانند اعضای یک پیکرند؛ آسیب به دیگران، آسیب به خود است.  

- نکته قرآنی: «إِنَّمَا الْمُؤْمِنُونَ إِخْوَةٌ» (حجرات:۱۰)؛ مؤمنان برادرند.  

۲. ممنوعیت نام‌گذاری با القاب ناپسند وَلَا تَنَابَزُوا بِالْأَلْقَابِ 

- تنابز از ریشه «نَبَز» به معنای لقب تحقیرآمیز است.  

- مثال: صدا زدن افراد با عناوینی مانند «خسیس»، «بیعرضه» یا هر لقبی که کرامت انسانی را خدشهدار کند.  

- پیامد اجتماعی: تفرقه، کاهش اعتماد و تخریب روحیه جمعی.  

۳. هشدار دربارهٔ گناه «فُسوق» بِئْسَ الِاسْمُ الْفُسُوقُ

- فُسوق به معنای خارج شدن از راه حق است. قرآن لقب‌های زشت را پس از ایمان، نشانه بازگشت به گمراهی می‌داند.  

- نکته روایی: پیامبر(ص) فرمودند: «مَنْ سَبَّ مُؤْمِناً فَهُوَ کَسَابِحِ النَّارِ» (کسی که مؤمنی را دشنام دهد، همچون کسی است که در آتش می‌سوزد).  

۴. ضرورت توبه وَمَن لَّمْ يَتُبْ فَأُولَٰئِكَ هُمُ الظَّالِمُونَ 

- ظلم در اینجا شامل ستم به خود (با ارتکاب گناه) و ستم به دیگران (با تحقیرشان) است.  

- راهکار: عذرخواهی از فرد آسیبدیده و جبران عملی (مثل تغییر رفتار).  

پیام‌های کاربردی 

- تقویت اخوت اسلامی: پرهیز از هرگونه گفتار یا رفتاری که کرامت مؤمنان را زیر سؤال ببرد.  

- تأثیر گفتار بر ایمان: توهین به دیگران، ایمان فرد را تضعیف و او را به ظلم نزدیک می‌کند.  

- اهمیت توبه: بازگشت به مسیر حق، حتی پس از خطاهای زبانی، امکانپذیر است.  

این آیه با تأکید بر حفظ حرمت مؤمنان، نشان می‌دهد که ایمان واقعی با رفتارهای تحقیرآمیز سازگاری ندارد. جامعه اسلامی زمانی شکوفا می‌شود که اعضای آن، همچون آینه‌ای از ادب و احترام متقابل باشند.  

منابع 

- قرآن کریم، سوره حجرات.  

- تفسیر المیزان، علامه طباطبایی.  

- وسائل الشیعه، حر عاملی.