تماشای محتوای کوتاه چگونه مغز را «فسیل» میکند؟ گزارشی از یافتههای انجمن روانشناسی آمریکا
تماشای محتوای کوتاه چگونه مغز را «فسیل» میکند؟ گزارشی از یافتههای انجمن روانشناسی آمریکا
مطالعهای جامع از انجمن روانشناسی آمریکا (APA) نشان میدهد که مصرف مداوم محتوای کوتاه، سریع و بسیار محرک—مانند ریلزهای اینستاگرام و ویدئوهای تیکتاک—تواناییهای شناختی مغز را بهصورت ملموس کاهش میدهد. این کاهش شامل ضعف در تمرکز، افت قدرت توجه پایدار و کاهش توان مهار تکانههاست؛ روندی که بهگفته متخصصان، میتواند به «پوسیدگی» یا حتی «فسیلشدن» ذهن منجر شود.
فسیلشدن ذهن چیست؟
واژهٔ فسیلشدن مغز در فرهنگ لغت آکسفورد به معنای «زوال ذهنی یا فکری ناشی از مصرف بیش از حد محتواهای کمعمق، کمچالش و فاقد ارزش شناختی» تعریف شده است. این پدیده بهخصوص در میان کاربران جوان شبکههای اجتماعی کوتاهمدت در حال افزایش است.
پژوهش چه میگوید؟
انجمن روانشناسی آمریکا دادههای ۹۸٬۲۹۹ کاربر را که در ۷۱ مطالعهٔ علمی مستقل مورد بررسی قرار گرفته بودند، تحلیل کرده است. نتایج این بررسی گسترده نشان میدهد:
۱. هرچه محتوای کوتاهتر باشد، تمرکز ضعیفتر میشود
افرادی که بخش زیادی از زمان خود را صرف تماشای ریلزها، تیکتاکها یا ویدئوهای بسیار کوتاه میکنند:
توانایی توجه پایدارشان کاهش پیدا میکند.
مهار تکانهها و کنترل خواستههای لحظهای برایشان دشوارتر میشود.
هنگام انجام فعالیتهای شناختی کندتر—مثل مطالعهٔ عمیق یا حل مسئله—به سرعت خسته یا بیحوصله میشوند.
۲. اعتیاد به محرکهای سریع، مغز را بیمیل به چالش میکند
محتوای کوتاه با سرعت بالا و محرکهای بصری و صوتی متعدد، سیستم پاداش مغز را دائماً فعال میکند.
در نتیجه:
فعالیتهایی که نیازمند تمرکز طولانی هستند، برای مغز «کسلکننده» و «غیرجذاب» به نظر میرسند.
میل به یادگیری عمیق یا انجام کارهای پیچیده کاهش مییابد.
۳. این روند میتواند عملکرد ذهنی را فرسوده کند
پژوهشگران این روند را نوعی پوسیدگی شناختی توصیف میکنند؛ وضعیتی که در آن، مغز به تدریج تواناییهای کلیدی خود را از دست میدهد و برای انجام فعالیتهای فکری پایدار، با مشکل مواجه میشود.
چرا محتوای کوتاه اینقدر آسیبزاست؟
محتوای کوتاه معمولاً بر پایهٔ:
تحریک لحظهای
پاداش سریع و مداوم
تعدد محرکهای بصری
سوگیری به سمت احساسات شدید یا هیجان لحظهای
طراحی میشود. مغز انسان برای این حجم از پاداش سریع و پیدرپی تکامل نیافته است؛ به همین دلیل، قرار گرفتن مداوم در معرض آن میتواند ساختار توجه را مختل کند.راههای جلوگیری از فسیلشدن ذهن
برای کاهش اثرات مخرب محتوای کوتاه میتوان:
برنامهٔ مشخصی برای مصرف شبکههای اجتماعی داشت.
بهصورت روزانه فعالیتهای شناختی مثل مطالعه، نوشتن، تحلیل و حل مسئله را تمرین کرد.
در بازههای زمانی مشخص، سمزدایی دیجیتال انجام داد.
فعالیتهای سریعشونده (دوماسکرولینگ) را با فعالیتهای عمیق جایگزین کرد.