کودکان، والدین و بیسوادی رسانهای: چگونه فناوری زودهنگام، ذهن فرزندان ما را در معرض آسیب قرار میدهد؟
کودکان، والدین و بیسوادی رسانهای: چگونه فناوری زودهنگام، ذهن فرزندان ما را در معرض آسیب قرار میدهد؟
در دنیای امروز، کودکان پیش از آنکه مهارت خواندن و نوشتن را کامل بیاموزند، توانایی کار با تلفن همراه و ابزارهای دیجیتال را پیدا میکنند. بسیاری از والدین این توانایی را نشانهای از «هوش بالا» تصور میکنند؛ در حالیکه متخصصان علوم تربیتی و روانشناسی معتقدند کارکردن با گوشی یک مهارت فنی است، نه شاخص هوش شناختی.
مشکل دقیقاً از همینجا آغاز میشود: کودکی که مهارت استفاده از فناوری را دارد اما هنوز از سواد رسانهای برخوردار نیست، بیشتر در معرض فریبکاریهای رسانهای و تأثیرپذیری از الگوهای نادرست قرار میگیرد.
مهارت استفاده از ابزار ≠ هوش رسانهای
یک کودک پنجساله ممکن است:
گوشی را روشن کند
بازی دانلود کند
از شبکههای اجتماعی استفاده کند
و حتی از دوربین برای ساخت ویدئوهای کوتاه کمک بگیرد
اما این یعنی او صرفاً ابزار را میشناسد، نه اینکه بتواند:
پیامهای پنهان محتوا را تحلیل کند
تبلیغات را از واقعیت تشخیص دهد
رفتار الگویی سلبریتیها را ارزیابی کند
یا در برابر دستکاریهای عاطفی و بصری مقاومت کند
این همان تفاوت بنیادین میان «سواد رسانهای» و «مهارت کار با ابزار» است.
چرا کودکان بیشتر در معرض فریب رسانهای هستند؟
۱. تجربهٔ کمتر
سواد رسانهای از دو منبع تغذیه میشود:
دانش رسانه
تجربهٔ مواجهه با محتوای گوناگون
کودکان بخش دوم را ندارند. به همین دلیل:
هر پیام جذاب را واقعی تصور میکنند.
هر فرد مشهور را الگوی معتبر میدانند.
هر محتوای پرزرقوبرق را حقیقتی ارزشمند تلقی میکنند.
۲. ناتوانی در پردازش انتقادی
مغز کودک هنوز به سطحی از رشد نرسیده که بتواند:
نیت تولیدکننده محتوا را تحلیل کند
تبلیغ پنهان را تشخیص دهد
کارگردانی، تدوین و اغراق را بشناسد
در نتیجه، محتوای دیجیتال بدون فیلتر وارد ذهن او میشود.
۳. قدرت نفوذ سلبریتیها
کودکان به دلیل:
نیاز به الگو
تمایل به قهرمانسازی
و میل شدید به تعلق اجتماعی
بهراحتی جذب سلبریتیها میشوند و گاهی «بردهٔ ذهنی» آنان میگردند؛ یعنی رفتار، پوشش، علاقهها، شیوه حرفزدن و حتی ارزشهای خود را مطابق آنها تنظیم میکنند.
رسانه چگونه میتواند به کودکان آسیب بزند؟
اگر کودک بدون سواد رسانهای مصرفکننده محتوا باشد، پیامدها میتواند شامل:
کاهش تمرکز و اختلال توجه
افزایش اضطراب و مقایسهگری
تأثیرپذیری از سبک زندگیهای غیرواقعی
کاهش اعتمادبهنفس
بلوغ زودرس روانی
اعتیاد به محتواهای سریع و سطحی
باشد. این آثار در سالهای اخیر در مطالعات دانشگاهی بهطور گسترده تأیید شدهاند.
والدین چگونه از فرزندان محافظت کنند؟
مصرف رسانه را مدیریت و محدود کنند (نه با منع مطلق، بلکه با چارچوب سالم).
سواد رسانهای را از سنین پایین آموزش دهند؛ مثلاً توضیح دهند که هر تصویر واقعی نیست و هر رفتار تقلیدکردنی نمیباشد.
خودشان الگوی مصرف رسانهای باشند.
گفتوگوی روزانه درباره محتواهای دیدهشده داشته باشند؛ نه با سرزنش، بلکه با پرسشهای تحلیلی.
کودکان را در معرض انواع فعالیتهای غیررسانهای قرار دهند: بازی آزاد، طبیعت، هنر، ورزش، تجربه اجتماعی واقعی.