فرهنگی

تفسیر حکمت ۳۸۰ نهج البلاغه درباره ناپایداری دنیا

 امام علی(علیه السلام) می‌فرمایند:

“رُبَّ مَغْبُوطٍ فِي أَوَّلِ لَيْلِهِ، قَامَتْ بَوَاکِیهِ فِي آخِرِهِ” “چه بسیار کسانی که در آغاز شب، مورد حسد [و آرزوی دیگران] بودند، ولی در پایانِ همان شب، عزاداران بر [فراق] آنان به پا خاستند.”

تفسیر و تحلیل حکمت:

امام (ع) در این جمله کوتاه، با استفاده از استعاره “شب” برای گذرایی و تاریکی دنیا، چند درس بزرگ را به ما می‌آموزد:

۱. ناپایداری و گذرایِ دنیا (استعاره “شب"): “شب"نمادی از تاریکی، گذرا بودن و پایان‌پذیری است. تمام عزت‌ها، ثروت‌ها، قدرت‌ها و زیبایی‌های دنیوی، همان‌قدر ناپایدارند که یک شب به درازا می‌کشد. آنچه امروز در اوج است، فردا ممکن است در حضیض باشد. این شب، گاهی به اندازه چند ساعت و گاهی به اندازه کل عمر انسان است، اما در هر حال پایانی دارد.

۲. فریبِ “حسادت‌برانگیز” بودن (مغبوط): کلمه"مَغْبُوط” به کسی گفته می‌شود که وضعیتش چنان آرمانی به نظر می‌رسد که دیگران آرزو می‌کنند “ای کاش جای او بودند". این فرد ممکن است ثروتمندترین، قدرتمندترین یا خوش‌سیماترین فرد باشد. اما امام (ع) هشدار می‌دهند که این وضعیت “حسادت‌برانگیز"، تنها “در آغاز شب” است. این یک تصویر موقت و فریبنده است.

۳. واژگونی ناگهانی مقدرات (بواکیه فی آخرها): در پایان همین شب کوتاه،صحنه به کلی تغییر می‌کند. همان کسی که مردم آرزو می‌کردند مانند او باشند، اکنون خود به آرزوی زنده ماندن است. آنچه برای دیگران موضوع “حسد” بود، اکنون موضوع “عزا” شده است. این بخش از کلام، اشاره به مرگ ناگهانی، سقوط از اوج قدرت، ورشکستگی ناگهانی یا هر مصیبت غیرمنتظره‌ای دارد که می‌تواند یک شبه، همه معادلات را بر هم بزند.

پیام کاربردی و امروزی حکمت:

این حکمت فقط یک سخن عرفانی برای تسلی دل فقرا نیست؛ یک درس مدیریت زندگی برای همه انسان‌هاست، به ویژه در عصر حاضر که نمایش ثروت و قدرت در شبکه‌های اجتماعی، به امری عادی تبدیل شده است.

· به حسودان می‌گوید: آرزو کردنِ جایگاه دیگران، کاری بیهوده و خطرناک است. تو تنها “آغاز شب” آنان را می‌بینی و از “پایان شب” آنان بی‌خبری. به جای حسادت، برای آنچه داری شکرگزار باش و برای آنچه می‌خواهی، تلاش سالم کن.

· به موردحسادت‌قرارگرفتگان می‌گوید: مغرور شدن به داشته‌های دنیایی، بزرگ‌ترین اشتباه است. این اوج، می‌تواند مقدمه یک سقوط ناگهانی باشد. باید همواره متواضع بود و دانست که این نعمت‌ها امانتی بیش نیستند.

· به همه ما می‌گوید: معیار سنجش موفقیت را تغییر دهیم. موفقیت واقعی، در “ثروت بیشتر” یا “قدرت بیشتر” نیست، بلکه در “حسن عاقبت” و “کارنامه اعمالی” است که وقتی بواکیه (گریه‌کنندگان) بر ما می‌خیزند، برایمان باقی می‌ماند. سرمایه‌گذاری روی اعمال صالح و اخلاق نیک، تنها سرمایه‌ای است که هیچ “شبی” آن را نابود نمی‌کند.

نتیجه‌گیری:

امام علی (ع) با این حکمت، به ما می‌آموزد که به نمایش‌های فریبنده دنیا دل نبندیم. نباید فریب ظواهر را بخوریم؛ نه ظاهر موفقیت دیگران، و نه ظاهر موفقیت خودمان. عاقل کسی است که از “آغاز شب” عبرت بگیرد و برای “پایان شب” خود، با عمل صالح، توشه‌ای فراهم کند.