تقوا؛ کلید گشایش بستهترین قفلهای زندگی
تقوا؛ کلید گشایش بستهترین قفلهای زندگی
امام علی علیهالسلام: «أمّا بَعدُ، فَإِنّي اُوصيكُم بِتَقوَى اللّهِ… فَمَن أخَذَ بِالتَّقوى عَزَبَت عَنهُ الشَّدائِدُ بَعدَ دُنُوِّها… وتَحَدَّبَت عَلَيهِ الرَّحمَةُ بَعدَ نُفورِها، وتَفَجَّرَت عَلَيهِ النِّعَمُ بَعدَ نُضوبِها، ووَبَلَت عَلَيهِ البَرَكَةُ بَعدَ إرذاذِها.».
امّا بعد، شما را به پروادارى از خدا، سفارش مىكنم…؛ زيرا هر كه پروا پيشه كند، سختىها، پس از آن كه نزديك شدهاند، از او دور مىشوند… و رحمت، پس از آن كه رميده است، به او مهربان مىگردد و [چشمه ]نعمتها، پس از آن كه خشكيده، بر او جوشان مىشود و [بارانِ] بركت، پس از آن كه نَم نَم گشته است، بر او سيل آسا مىگردد.
📚 نهج البلاغه : خطبه ١٩٨
تفسیر حدیث تقوا با استناد به قرآن کریم
امام علی (ع) در این خطبه، چهار اثر شگفتانگیز و محسوس تقوا را بیان میفرمایند که مانند یک زنجیره به هم پیوسته هستند:
۱. دفع شدائد: «عَزَبَت عَنهُ الشَّدائِدُ بَعدَ دُنُوِّها» (سختیها پس از نزدیک شدن، از او دور میشوند)
· تفسیر: تقوا مانند یک سپر دفاعی هوشمند عمل میکند. گاهی بلا و سختی به انسان نزدیک میشود، اما تقوا مانع از اصابت آن میگردد. این دور شدن شدائد، گاهی به شکل دفع مطلق بلاست و گاهی به صورت دادن توان و تحمل بیشتر برای گذر از آن.
· پشتوانه قرآنی: قرآن کریم در سوره طلاق، آیه ۲ میفرماید:
«وَمَنْ يَتَّقِ اللَّهَ يَجْعَلْ لَهُ مَخْرَجًا . وَيَرْزُقْهُ مِنْ حَيْثُ لَا يَحْتَسِبُ»
· «و هر کس از خدا پروا کند، خداوند راه نجاتى برایش قرار مىدهد. و او را از جایی که گمان ندارد روزی میدهد.»
· نکته: «مخرَج» (راه خروج) همان دفع شدائد پس از نزدیک شدن است.
۲. جلب رحمت: «تَحَدَّبَت عَلَيهِ الرَّحمَةُ بَعدَ نُفورِها» (رحمت پس از گریز، به او روی میآورد)
· تفسیر: «تحدب» از ریشه «حُدوب» به معنای کوهان است و کنایه از روی آوردن و احاطه کردن است. گاهی انسان احساس میکده رحمت خدا از او روی گردانده است. تقوا این معادله را برهم میزند و رحمت الهی را که به نظر میرسد فرار کرده، به سوی انسان بازمیگرداند و او را در بر میگیرد.
· پشتوانه قرآنی: در سوره اعراف، آیه ۹۶ میخوانیم:
«وَلَوْ أَنَّ أَهْلَ الْقُرَىٰ آمَنُوا وَاتَّقَوْا لَفَتَحْنَا عَلَيْهِمْ بَرَكَاتٍ مِنَ السَّمَاءِ وَالْأَرْضِ»
· «و اگر اهل شهرها و آبادیها ایمان میآوردند و تقوا پیشه میکردند، یقیناً برکتهایی از آسمان و زمین را بر آنان میگشودیم.»
· نکته: «فتح برکات» همان روی آوردن رحمت است که نتیجه مستقیم ایمان و تقواست.
۳. فوران نعمت: «تَفَجَّرَت عَلَيهِ النِّعَمُ بَعدَ نُضوبِها» (نعمتها پس از خشکیدن، برایش جوشان میشود)
· تفسیر: «نضوب» به معنای خشکیدن و قطع شدن آب چشمه است. امام (ع) از تشبیه زیبای «چشمه نعمت» استفاده میکنند. گاهی چشمههای نعمت در زندگی انسان خشک میشوند. تقوا باعث میشود این چشمههای خشکیده، دوباره و این بار با قدرت و شدت بیشتری بجوشند و جاری شوند.
· پشتوانه قرآنی: در سوره نساء، آیه ۸۵ آمده است:
«وَاتَّقُوا اللَّهَ وَيُعَلِّمُكُمُ اللَّهُ»
· «و از خدا پروا کنید و خدا به شما آموزش میدهد.»
· نکته: بزرگترین نعمت، علم و حکمت است که خداوند در سایه تقوا به انسان عطا میکند. این نعمت، خود سرچشمه تمام نعمتهای دیگر است.
۴. نزول برکت: «وَبَلَت عَلَيهِ البَرَكَةُ بَعدَ إرذاذِها» (برکت پس از نم نم، سیل آسا بر او میبارد)
· تفسیر: این اثر، کاملکننده اثر قبلی است. «ارذاذ» به معنای باران ریز و نم نم است. امام (ع) میفرمایند تقوا باعث میشود برکت در زندگی انسان، از حالت «نم نم» به حالت «باران سیل آسا» (وَبْل) تبدیل شود. برکت یعنی «خیریت و فزونی در نعمت»؛ یعنی همان مال کم، اما با برکت، از مال فراوان ولی بیبرکت، بسیار بهتر و ماناتر است.
· پشتوانه قرآنی: همان آیه ۹۶ سوره اعراف که پیشتر ذکر شد، به وضوح به «برکات از آسمان و زمین» در سایه تقوا اشاره دارد.
امام علی (ع) در این خطبه، تقوا را نه یک مفهوم انتزاعی و منفعل، بلکه یک نیروی فعال و تغییردهنده در جهان هستی معرفی میکنند. تقوا یک «قانون الهی» است که بر نظام پاداش و کیفر دنیا حاکم است. این کلام به ما میآموزد که برای حل مشکلات و گشایش درها، باید به جای تلاشهای مادیِ صرف، به تقوای الهی روی آوریم. این نسخه، درمانگر فردی است که در تنگنای اقتصادی، اجتماعی یا معنوی گرفتار آمده و راه چارهای نمییابد. پیام نهایی امام این است: اگر میخواهی قوانین عالم به نفع تو تغییر کند، خودت با تقوا تغییر کن.