فرهنگی

تفسیر حدیث امام هادی (ع): چه کنیم که افسوس گذشته را نخوریم 

امام علی‌بن‌محمدالهادی علیه السلام مسند الامام‌الهادي ص۳۰۴

تفسیر حدیث با استناد به قرآن و روایات

امام هادی (ع) دارای دو بخش اصلی است که مانند یک معادله درمانگر ارائه شده است:

۱. بیماری: «حَسَراتِ التَّفريطِ» (افسوس‌های کوتاهی)

· تفسیر: امام (ع) از «حسرت‌های تفریط» سخن می‌گویند. «تفریط» یعنی کوتاهی کردن، سهل‌انگاری و فروگذاری از انجام وظیفه. این برخلاف «افراط» است. حسرت ناشی از تفریط، دردناک‌ترین نوع حسرت است؛ حسرتِ «ای کاش» هایی که برای کارهای انجام‌نشده و فرصت‌های ازدست‌رفته می‌خوریم. این حسرت، زمانی می‌آید که انسان پی می‌برد به دلیل تنبلی، بی‌برنامگی یا تسویف (فردا کردن)، چه سرمایه‌های گرانبهایی (مانند عمر، جوانی، فرصت‌های عبادت و خدمت) را از دست داده است.

· پشتوانه قرآنی: قرآن کریم در روز قیامت، زبان حال زیانکاران را این گونه نقل می‌کند:

  «يَا حَسْرَتَا عَلَىٰ مَا فَرَّطْنَا فِي جَنْبِ اللَّهِ» (سوره زمر، آیه ۵۶)

  · «ای افسوس بر ما بر آنچه در [حق] خدا کوتاهی کردیم!»

  · نکته: این آیه به وضوح نشان می‌دهد که عذاب‌آورترین حسرت‌ها، حسرت بر «تفریط» و کوتاهی در حق خداست که شامل تمام واجبات و تکالیف می‌شود.

۲. درمان: «بِاَخْذِ تقديمِ الحَزْمِ» (با به کارگیری دوراندیشی پیشدستانه)

· تفسیر: امام هادی (ع) نسخه شفابخش این درد را می‌دهند: «تقدیم الحزم». «حَزم» به معنای استواری، عزم راسخ، دوراندیشی و انجام به موقع کارها است. «تقدیم الحزم» یعنی دوراندیشی را پیش از فرارسیدن زمان پشیمانی به کار ببندیم. این یک دستورالعمل فعال و پیشگیرانه است. یعنی انسان عاقل کسی نیست که فقط بر گذشته افسوس بخورد، بلکه کسی است که هم اکنون، با تدبیر و عزمی راسخ، برای آینده‌ای که نباید در آن کوتاهی کرد، برنامه‌ریزی و عمل می‌کند.

· پشتوانه قرآنی: قرآن کریم در سوره حشر، آیه ۱۸ به مؤمنان هشدار می‌دهد:

  «يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اتَّقُوا اللَّهَ وَلْتَنْظُرْ نَفْسٌ مَا قَدَّمَتْ لِغَدٍ»

  · «ای کسانی که ایمان آورده‌اید، از خدا پروا کنید و هر کس باید بنگرد که برای فردای خود [قیامت] چه چیز از پیش فرستاده است.»

  · نکته: عبارت «مَا قَدَّمَتْ» (آنچه از پیش فرستاده) دقیقاً منطبق بر مفهوم «تقدیم الحزم» است. انسان باید امروز برای فردای خود (هم فردای دنیایی و هم فردای قیامت) تدارک ببیند.

پیام کاربردی حدیث

امام هادی (ع) در این جمله کوتاه، یک فرمول طلایی برای زندگی موفق و عاری از حسرت ارائه می‌دهند:

“از حسرت و افسوس گذشته، نه برای ناله و زاری، بلکه به عنوان یک درس و محرک استفاده کن تا هم اکنون، با عزمی جزم و دوراندیشی تمام، برای ساختن آینده‌ای روشن اقدام کنی.”

 آنچه این حدیث به ما می‌آموزد

· گذشته‌گرایی منفی ممنوع: در گذشته و حسرت‌هایش غرق نشو.

· گذشته به عنوان معلم: از اشتباهات و کوتاهی‌های گذشته درس بگیر.

· حال‌گرایی فعال: تنها چیزی که در اختیار داری، زمان “اکنون” است. از آن برای جبران استفاده کن.

· آینده‌نگری هوشمند: با تدبیر و عمل به موقع در زمان حاضر، از حسرت‌های آینده پیشگیری کن.