فرهنگی

عفاف؛ زرهی برای حفاظت از جان، سپری در برابر پستی

امام علی علیه‌السلام : «العَفافُ يَصونُ النَّفسَ و يُنَزِّهُها عَنِ الدَّنايا ».

عفّت، نفس را مصون مى‌دارد و آن را از پستی‌ها دور نگه مى‌دارد.

📚 غرر الحكم : ح١٩٨٩

تفسیر حدیث با استناد به قرآن کریم

این روایت کوتاه و پرمعنا دو کارکرد اصلی برای «عفاف» برمی‌شمارد:

۱. کارکرد محافظتی: «يَصونُ النَّفسَ» (نفس را مصون می‌دارد)

· تفسیر: امام (ع) عفاف را مانند دژی محکم معرفی می‌کنند که نفس و شخصیت انسان را از هجوم آفات اخلاقی و گناهان محافظت می‌کند. انسان با عفت، حریمی برای خود تعریف می‌کند که اجازه نمی‌دهد هرگونه تمایل پست و ناپسندی به حریم جان و شخصیت او نفوذ کند. این مصونیت، بزرگترین سرمایه برای انسان است.

· پشتوانه قرآنی: در سوره نساء، آیه ۲۵، عفت به عنوان یک ویژگی برجسته برای مؤمنان معرفی شده است:

  «وَأُولَـٰئِكَ مُحْصَنَاتٌ غَيْرَ مُسَافِحَاتٍ وَلَا مُتَّخِذَاتِ أَخْدَانٍ»

  · «و آنان [زنان مؤمن] پاکدامن هستند، نه بی‌بندوبار و نه دارای دوست پنهانی.»

  · نکته: واژه «مُحْصَنَاتٍ» از ریشه «حِصْن» به معنای دژ و قلعه محکم است. این واژه در قرآن دقیقاً همان مفهوم «یصون النفس» را در حدیث امام علی (ع) تأیید می‌کند.

۲. کارکرد تعالی‌بخش: «يُنَزِّهُها عَنِ الدَّنايا» (آن را از پستی‌ها دور می‌کند)

· تفسیر: کارکرد دوم عفاف، «تنزیه» یعنی پاک و منزّه کردن است. عفاف تنها یک بازدارنده نیست، بلکه یک نیروی بالابرنده است. این فضیلت اخلاقی، انسان را از سطح تمایلات حیوانی و پست به اوج کرامت انسانی و قرب الهی می‌رساند. انسان با عفت، خود را از «دَنَايا» (پستی‌ها، گناهان، و هر آنچه موجب خواری است) پاک می‌کند.

· پشتوانه قرآنی: در توصیف بهشتیان در سوره مؤمنون، یکی از مهم‌ترین ویژگی‌های آنان، حفظ عفت در زمینه جنسی ذکر شده است:

  «وَالَّذِينَ هُمْ لِفُرُوجِهِمْ حَافِظُونَ . إِلَّا عَلَىٰ أَزْوَاجِهِمْ أوْ مَا مَلَكَتْ أَيْمَانُهُمْ فَإِنَّهُمْ غَيْرُ مَلُومِينَ» (مؤمنون: ۵-۶)

  · «و کسانی که دامان خود را [از بی‌عفتی] حفظ می‌کنند. مگر در برابر همسران یا کنیزانشان که در این صورت مورد سرزنش نیستند.»

  · نکته: این آیه نشان می‌دهد که عفت، مایه رسوایی و سرزنش نیست، بلکه عامل نجات از سرزنش و رسوايی است.

۳. مفهوم «دنیا» (پستی‌ها) از منظر حدیث

· تفسیر: امام علی (ع) به طور مشخص به «دنايا» اشاره می‌کنند. دنیا (بر وزن سَخَب) جمع «دنیء» به معنای امور پست، حقیر، خوارکننده و دون شأن انسان است. این مفهوم شامل گستره وسیعی می‌شود:

  · گناهان جنسی: که آشکارا شخصیت انسان را خوار می‌کند.

  · درخواست از دیگران (تکدّی): که کرامت انسان را زیر سؤال می‌برد.

  · حسادت، حرص و طمع: که روح انسان را پست و کوچک می‌کند.

  · دروغ و خیانت: که آبروی انسان را به خطر می‌اندازد.

· پشتوانه قرآنی: قرآن کریم در سوره اسراء، آیه ۳۲ به یکی از مصادیق بزرگ «دنیا» اشاره می‌کند:

  «وَلَا تَقْرَبُوا الزِّنَا إِنَّهُ كَانَ فَاحِشَةً وَسَاءَ سَبِيلًا»

  · «و به زنا نزدیک نشوید که آن، کاری بسیار زشت و راهی ناپسند است.»

  · نکته: عبارت «سَاءَ سَبِيلًا» (راهی بد است) به خوبی نشان‌دهنده پست و خوارکننده بودن این عمل است.

جمع‌بندی نهایی:

امام علی (ع) در این حدیث، عفاف را به عنوان یک استراتژی دفاعی و تهاجمی برای حفظ و ارتقای شخصیت انسان معرفی می‌کنند.

عفت تنها به معنای کنترل غریزه جنسی نیست، بلکه یک حالت درونی ثابت است که در تمام شئون زندگی (نگاه، گفتار، رفتار، خوراک، پوشش و معاشرت) خود را نشان می‌دهد.

انسانی که عفیف است، هم «محفوظ» است و هم «منزّه». از یک سو در امان می‌ماند و از سوی دیگر به مقامات بالای انسانی و اخلاقی صعود می‌کند. این حدیث، چراغ راهی برای همه انسان‌هاست تا با کسب فضیلت عفاف، حریم شخصیت خویش را پاس دارند و خود را از سقوط در ورطه پستی‌ها برحذر بدارند.