فرهنگی

 تحلیل ماجرای ابلاغ آیات برائت و فضیلت امام علی(ع)  

زمینه تاریخی و نزول آیات

- فتح مکه (سال ۸ هجری): پس از فتح مکه، بزرگ‌ترین پایگاه شرک در حجاز سقوط کرد، اما برخی قبایل عرب همچنان در برابر اسلام مقاومت می‌کردند و پیمان‌های خود با پیامبر(ص) را نقض می‌نمودند .  

- سال وفود (سال ۹ هجری): با گسترش اسلام، هیئت‌های متعددی از قبایل عرب برای اعلام اسلام به مدینه آمدند. در این شرایط، آیات ابتدایی سوره توبه (برائت) نازل شد تا موضع قاطع اسلام را در برابر مشرکان تبیین کند: بیزاری از شرک، لغو پیمان با پیمان‌شکنان، و اعلام ضرب‌الاجل چهارماهه برای پذیرش اسلام .  

انتخاب ابوبکر و تغییر مأموریت به دستور الهی

۱. اعزام اولیه ابوبکر  

   - پیامبر(ص) ابتدا ابوبکر را مأمور کرد تا آیات برائت را در مراسم حج سال نهم در مکه ابلاغ کند. ابوبکر با گروهی از مسلمانان عازم مکه شد .  

   - نزول وحی: هنگامی که ابوبکر به منطقه «ذی‌الحلیفه» (نزدیک مدینه) رسید، جبرئیل نازل شد و پیام آورد: «لَا يُؤَدِّي عَنْكَ إِلَّا أَنْتَ أَوْ رَجُلٌ مِنْكَ»؛این پیام را جز خودت یا مردی از خاندانت نباید ابلاغ کند  

۲. عزل ابوبکر و اعزام امام علی(ع)  

   - پیامبر(ص) بلافاصله امام علی(ع) را بر شتر خود (عضباء) سوار کرد و فرمود: «به ابوبکر برس و آیات را از او بگیر!». امام علی(ع) در «منطقه‌الرّوحاء» ابوبکر را ملاقات کرد و دستور پیامبر(ص) را ابلاغ نمود .  

   - واکنش ابوبکر: او با ناراحتی به مدینه بازگشت و پرسید: «آیا درباره‌ من آیهای نازل شد؟». پیامبر(ص) پاسخ داد: «خیر، ولی خداوند دستور داد این کار تنها توسط من یا کسی از خاندانم انجام شود» .  

ابلاغ تاریخی امام علی(ع) در مکه  

- زمان و مکان: ظهر روز عید قربان (۱۰ ذی‌الحجه) در «جمره عقبه» (میدان اصلی منا) .  

- محتوای اعلامیه 

  - اعلام بیزاری خدا و رسول از مشرکان.  

  - ممنوعیت طواف عریان سنّت جاهلی که در آن مشرکان برهنه طواف می‌کردند.  

  - ممنوعیت حج مشرکان از سال آینده.  

  - اعتبار پیمان‌ها تنها تا پایان چهار ماه (۲۰ روز ذی‌الحجه + محرم + صفر + ربیع‌الاول + ۱۰ روز ربیع‌الثانی) .  

- شیوه اجرا: امام علی(ع) با شجاعت و صلابت، آیات را سه روز متوالی در جمع مشرکان قرائت کرد. او حتی با تهدیدهای آنان مانند کسانی که او را با شمشیر تهدید می‌کردند بدون ترس روبرو شد .  

فضیلت‌های امام علی(ع) در این واقعه  

۱. اختصاص الهی مأموریت  

   - عبارت «رَجُلٌ مِنْكَ» در روایات شیعه و سنی، نشان‌دهنده‌ی اتصال وجودی امام علی(ع) به پیامبر(ص) است. همان‌گونه که قرآن می‌فرماید:«إِنَّمَا يُرِيدُ اللَّهُ لِيُذْهِبَ عَنكُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَيْتِ»(احزاب:۳۳) .  

   - این تعبیر مشابه عبارت پیامبر(ص) درباره امام حسین(ع) است: «حُسَيْنٌ مِنِّي وَأَنَا مِنْ حُسَيْنٍ» .  

۲. شجاعت بی‌نظیر  

   - در حالی که ابوبکر به دلیل ترس از مشرکان در غار ثور (هنگام هجرت) می‌لرزید نقل در قرآن: «إِذْ يَقُولُ لِصَاحِبِهِ لَا تَحْزَنْ» - توبه:۴۰، امام علی(ع) بدون واهمه در قلب مکه، آیات تهدیدآمیز را فریاد زد .  

۳. پاسخ به شبهات 

   - برخی اهل سنت ادعا کردند تغییر مأموریت به دلیل «شجاعت بیشتر علی(ع)» بود، اما پیامبر(ص) صراحتاً علت را «دستور الهی» بیان کرد .  

   - علامه امینی در «الغدیر» با استناد به ۷۳ منبع اهل سنت، این واقعه را از فضایل متواتر امام علی(ع) شمرده است .  

۴. پیوند با امامت  

   - امام علی(ع) در دوران خلافت به این واقعه استدلال کرد که تنها او شایسته جانشینی پیامبر(ص) است، زیرا رسالت او همانند پیامبر(ص) «الهی» بود .  

نتایج و تأثیرات 

- ریشه‌کنی شرک: تا پایان سال ۱۰ هجری، تمام مشرکان حجاز یا مسلمان شدند یا اعدام گردیدند .  

- تأیید ولایت: پیامبر(ص) پس از بازگشت امام علی(ع)، او را در آغوش گرفت و فرمود:«کانَ اللهُ أَعْلَمَ بِكَ مِنِّي»؛خداوند درباره‌ تو داناتر از من بود .  

- الگوی مبارزه با استکبار: امام خمینی با الهام از این واقعه، مراسم «برائت از مشرکان» را در حج احیا کرد و آن را «تمرین سازماندهی مجاهدان در برابر کفر» نامید .  

 چرا این رویداد فضیلت منحصر به فرد است؟  

این حادثه سه گواهی الهی را برای امام علی(ع) ثابت می‌کند:  

همان‌گونه که امام صادق(ع) فرمود: «مَا نَزَلَتْ آيَةٌ فِي الْقُرْآنِ: يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا إِلَّا وَعَلِيٌّ أَمِيرُهَا وَشَرِيفُهَا»؛ هیچ آیه‌ای با خطاب «ای مؤمنان» نازل نشد مگر آنکه علی(ع) سرور و شریف‌ترین آنهاست.