بیقراری فطری قلب تا وصال حق (تبیین مراحل سیر معنوی انسان در کلام معصوم علیه السلام)
بیقراری فطری قلب تا وصال حق (تبیین مراحل سیر معنوی انسان در کلام معصوم علیه السلام)
اِنَّالْقَلْبَ لَيَتَجَلْجَلُ فِى الْجَوْفِ يَطْلُبُ الحَقَّ فَاِذا اَصابَهُ اطْمَاَنَّ وَ قَرَّ.
به راستی که دل در درون سینه بیقرار است و حق را میجوید و هنگامی که آن را بیابد،آرام و قرار میگیرد.
منبع حدیث: الکافی،شیخ کلینی، جلد ۲، صفحه ۴۲۱.
تفسیر حدیث
1. فطرت جویای حق: تعبیر «يَطْلُبُ الحَقَّ» گواهی روشن بر آموزه «فطرت الهی» در انسان است. بر اساس بینش اسلامی، خداوند حقیقتجویى و خداطلبی را در نهاد آدمی قرار داده است. این همان مفهومی است که در آیه «فِطْرَتَ اللَّهِ الَّتِي فَطَرَ النَّاسَ عَلَيْهَا» (روم: ۳۰) آمده است. قلب انسان به طور ذاتی و پیش از هر تعلیم و تربیتی، در جستجوی حقیقت مطلق (الله و معارف توحیدی) بیقراری میکند.
2. قلب؛ مرکز ادراک حقیقت: در تعالیم اهل بیت (علیهم السلام)، «قلب» صرفاً عضو جسمانی یا مرکز عواطف نیست، بلکه محل پذیرش ایمان، عقل عمقی و درک معارف الهی است. امام صادق (ع) میفرمایند: «لِلْقَلْبِ أُذُنَانِ، وَ مِثْلُ ذَلِكَ الْعَقْلُ، فَإِذَا أَرَادَ اللَّهُ أَنْ يَهْدِيَ عَبْدًا فَتْحَ أُذُنَ قَلْبِهِ» (برای قلب دو گوش است و عقل نیز چنین است؛ هنگامی که خداوند بخواهد بندهای را هدایت کند، گوش قلبش را میگشاید). بنابراین، بیقراری قلب، نشانه بیداری و حیات معنوی اوست.
3. ماهیت «حَق»: «الحق» در این روایت، مفهومی فراگیر دارد. در یک نگاه، منظور همان «الله» است که ذاتاً حق مطلق است؛ چنان که در قرآن میفرماید: «فَذَلِكُمُ اللَّهُ رَبُّكُمُ الْحَقُّ» (یونس: ۳۲). اما از منظر روایات شیعی، این «حق» تنها با شناخت و پذیرش «ولایت» تکمیل میشود. امام باقر (ع) میفرمایند: «بُنِيَ الْإِسْلَامُ عَلَى خَمْسَةِ أَشْيَاءَ: عَلَى الصَّلَاةِ وَ الزَّكَاةِ وَ الْحَجِّ وَ الصَّوْمِ وَ الْوَلَايَةِ» و سپس تأکید میکنند که «وَلَمْ يُنَادَ بِشَيْءٍ كَمَا نُودِيَ بِالْوَلَايَةِ» (اسلام بر پنج چیز بنا شده… و به چیزی مانند ولایت فراخوانده نشدهاند). بنابراین، آرامش نهایی قلب، زمانی حاصل میشود که انسان به ولایت اهل بیت (علیهم السلام) - که تجلیگاه و باب حق تعالی هستند - اقتدا کند.
4. اطمینان و آرامش نهایی: نتیجه اصابت به حق، «اطمئنان» و «قرار» است. این واژهها یادآور عالیترین مراتب آرامش روحی و معنوی است که در قرآن به آن اشاره شده است: «الَّذِينَ آمَنُوا وَتَطْمَئِنُّ قُلُوبُهُم بِذِكْرِ اللَّهِ ۗ أَلَا بِذِكْرِ اللَّهِ تَطْمَئِنُّ الْقُلُوبُ» (رعد: ۲۸). این آرامش، فراتر از آرامشهای مادی و زودگذر است و ریشه در وصل به سرچشمه حقیقت و رهایی از حیرت و تردید دارد. امام علی (ع) در توصیف متقین میفرمایند: «أَرْضَاهُمْ بِالْيَقِينِ، وَ أَسْكَنَهُمْ فِي الْعَزِيمَةِ» (خداوند آنان را به یقین خشنود کرد و در عزم استوار سکونت داد).
خلاصه تفسیر: این حدیث شریف، بیانگر این حقیقت است که انسان به حکم فطرت، همواره در جستجوی حقیقت مطلق است و تا زمانی که آن را در پرتو ایمان به خدا و پیروی از راه مستقیم (ولایت) نیابد، آرامش حقیقی نخواهد یافت. بیقراری روح آدمی، نشانه نیاز ذاتی او به معارف الهی است و سکون و اطمینان قلب، پاداش شناخت و تسلیم در برابر حق است.