فرهنگی

 ادعای مالکیت امارات بر جزایر سه‌گانه؛ از کجا آمده؟

گاه و بی‌گاه بحث بر سر مالکیت جزایر تنب بزرگ، تنب کوچک و بوموسی در رسانه‌ها مطرح می‌شود. اما برای درک دقیق‌تر این موضوع، ضروری است به ریشه‌های تاریخی آن نگاهی بیندازیم. این مناقشه، مانند بسیاری از اختلافات مرزی در خاورمیانه، میراث مستقیم حضور و سیاست‌های استعماری بریتانیا در منطقه است.

خروج بریتانیا و استقرار ایران

در آذر ماه سال ۱۳۵۰، همزمان با خروج بریتانیا از خلیج فارس، نیروی دریایی ایران در جزایر سه‌گانه مستقر شد. استقرار در جزیره بوموسی به صورت صلح‌آمیز و بر اساس توافق قبلی بین ایران، شیخنشین شارجه و بریتانیا انجام شد. اما ورود به جزایر تنب بزرگ و کوچک با مقاومت نیروهای پلیس رأس‌الخیمه مواجه شد و به درگیری و تلفات جانی منجر گردید. نکته حائز اهمیت این است که در آن زمان کشور امارات متحده عربی هنوز تأسیس نشده بود و این ادعاها مربوط به دوران پیش از تشکیل این کشور است.

ریشه اختلاف؛ قبایل قاسمی و نقش بریتانیا

برای یافتن منشأ اصلی ادعاها باید به حدود یک قرن پیش از آن بازگردیم. در ساحل جنوبی خلیج فارس قبایلی به نام قاسمی ساکن بودند که به راهزنی دریایی نیز مشهور بودند و به همین دلیل، این ناحیه به «ساحل دزدان دریایی» معروف بود.

قاسمی‌ها در دو سوی خلیج فارس ساکن بودند. آن‌هایی که در ساحل ایران (بندر لنگه) زندگی می‌کردند، تابعیت ایرانی داشتند و حاکم آن‌ها از طرف دولت ایران منصوب می‌شد. جزایر تنب و بوموسی نیز تابع بندر لنگه و در نهایت تحت حاکمیت استان فارس بودند.

در سال ۱۸۷۸ میلادی، درگیری‌های داخلی در میان قاسمی‌های حاکم بر بندر لنگه منجر به قتل دو شیخ شد. دولت ایران برای برقراری آرامش، فرد غاصب را دستگیر و به تهران تبعید کرد. در اینجا بود که بریتانیا به عنوان قدرت استعماری حاضر در خلیج فارس وارد ماجرا شد.

بریتانیا ادعا کرد که حاکمیت شیوخ قاسمی بر این جزایر نه به دلیل انتصاب از سوی ایران، بلکه به دلیل تعلق قبیله‌ای آن‌هاست! بنابراین، استدلال کرد که با کوچ بخشی از قبیله به ساحل جنوبی، مالکیت جزایر نیز باید به شیوخ قاسمی مقیم رأس‌الخیمه و شارجه منتقل شود. این ادعای نوظهور، کاملاً توسط بریتانیا دامن زده شد.

کشمکش بر سر پرچم و نفوذ بریتانیا

اسناد تاریخی، از جمله گزارش‌های محرمانه مقامات بریتانیایی، نشان می‌دهد که آنها آشکارا شیوخ محلی را تشویق به برافراشتن پرچم خود بر جزایر می‌کردند و در مقابل، هر بار که ایران پرچم خود را نصب می‌کرد، با فشار نظامی و سیاسی آن را پایین می‌آوردند. حتی زمانی که در دوره مظفرالدین‌شاه توافقی برای نصب نشدن پرچم هیچ طرفی حاصل شد، بریتانیا آن را رعایت نکرد.

گواهی تاریخی بر مالکیت ایران

نقشه‌ها و منابع غربی نیز حاکمیت ایران بر این جزایر را تأیید کرده‌اند. برای مثال، نقشه‌ای که وزارت جنگ انگلیس در سال ۱۸۸۸ به شاه ایران هدیه داد، این جزایر را بخشی از ایران نشان می‌داد. همچنین کتاب «ایران و مسئله ایران» نوشته لرد کرزن، که همراه با نقشه‌ای از انجمن سلطنتی جغرافیایی انگلیس منتشر شد، نیز این جزایر را ایرانی نشانه گذاری کرده بود.

جمع‌بندی

ادعای مالکیت امارات متحده عربی بر جزایر سه‌گانه ریشه در دوران استعمار بریتانیا دارد و نه تاریخ کهن منطقه. این ادعا برای اولین بار و برخلاف اسناد و نقشه‌های تاریخی خود بریتانیا، توسط این کشور طراحی و حمایت شد. با خروج بریتانیا از خلیج فارس در سال ۱۳۵۰، حاکمیت کامل و تاریخی ایران بر این جزایر بار دیگر برقرار گردید.