فرهنگی

علم انسان‌شناسی: درنگی بر زندگی و دستاوردهای ابوریحان بیرونی

 ابوریحان بیرونی؛ نابغه‌ای برای همه اعصار

سیزدهم شهریورماه در تقویم ملی ایران، روز بزرگ‌داشت دانشمند نابغه و فیلسوف بزرگ، ابوریحان بیرونی است. از او به عنوان یکی از بزرگ‌ترین دانشمندان تمدن اسلامی و ایرانی در تمام دوران‌ها یاد می‌شود که میراث علمی عظیمی را برای جهان به ارمغان گذاشت.

زندگی و آغاز راه

ابوریحان محمد بن احمد بیرونی در سال ۳۶۲ هجری قمری در منطقه خوارزم (ازبکستان کنونی) که در آن زمان تحت حکومت سامانیان بود، متولد شد. او تحصیلات خود را در زادگاهش به پایان رساند و سپس برای ادامه فعالیت‌های علمی به دربار شمس‌المعالی قابوس‌بن‌وشمگیر رفت. اولین اثر ماندگار خود به نام «آثار الباقیه عن القرون الخالیه» را در همین دوران تألیف کرد که امروزه از آن به عنوان یکی از مهم‌ترین کتاب‌های تمدن اسلامی یاد می‌شود.

گنجینۀ آثار علمی

بیرونی نویسنده‌ای پرکار بود که در حوزه‌های مختلف دانش، کتاب‌های ارزشمندی از خود به جای گذاشت. از شاخص‌ترین آثار او می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

· «التفهیم لاوائل صناعه التنجیم»: کتابی آموزشی در زمینه نجوم و هندسه به زبان فارسی.

· «تحقیق ماللهند»: مطالعه‌ای عمیق و بی‌طرفانه در مورد عقاید، آداب و رسوم و فلسفه مردم هند که به زبان عربی نوشته شده است.

· «قانون مسعودی»: دایره‌المعارفی عظیم در زمینه ریاضیات، نجوم و هیئت.

· «المجاهر فی معرفه الجواهر»: کتابی پیشگام در زمینه کانی‌شناسی و شناسایی سنگ‌ها و مواد معدنی، به ویژه جواهرات.

تسلط بر علوم و زبان‌ها

عمق دانش بیرونی حیرت‌آور بود. او در رشته‌های گوناگونی از جمله ریاضیات، نجوم، جغرافیا، زمین‌شناسی، داروسازی و هندشناسی تبحر کامل داشت. تسلط او بر زبان‌های مختلف از جمله فارسی، عربی، ترکی، سانسکریت و عبری، کلید درک او از فرهنگ‌های گوناگون و دسترسی به منابع اولیه بود. همین امر او را به عنوان پدر انسان‌شناسی و هندشناسی نیز معرفی کرده است.

میراث جهانی بیرونی

اعتبار علمی ابوریحان بیرونی مرزهای جغرافیایی و زمانی را درنوردیده است. دانشنامه علوم چاپ مسکو او را «دانشمند همه قرون و اعصار» خوانده است. به پاسداشت خدمات این دانشمند بزرگ،دولت ایران در سال ۲۰۰۹ میلادی، مجسمه‌ای به شکل یک چهارتاقی را که تلفیقی از معماری دوره هخامنشی و اسلامی است، به سازمان ملل متحد در وین هدیه داد. در این بنای نمادین، مجسمه‌های چهار دانشمند برجسته ایرانی ابوریحان بیرونی، ابوعلی سینا، زکریای رازی و عمر خیام نصب شده است. آرامگاه این دانشمند بزرگ امروزه در شهرغزنی در افغانستان کنونی قرار دارد.