فرهنگی

قرآن کریم فرزندان را فرمان می دهد که برای پدر و مادرشان دعا کنند و از خداوند برای آنها طلب آمرزش نمایند: «وقُل رَبّ ارْحَمْهُما کما رَبَّیانی صَغیرا»إسراء/ 24بگو: پروردگارا برآن دو رحم کن همانگونه که آن دو در کودکی مرا پرورش دادند. 

دعا در حق پدر و مادر اختصاص به زمان حیات آنها ندارد و پس از درگذشت آنها نیز باید در یاد آنها بود و برایشان طلب مغفرت و آمرزش کرد، قرآن کریم می فرماید: «رَبَّنَا اغْفِر لی ولِوالِدَی ولِلمُؤمِنینَ یومَ یقومُ الحِساب»؛ ابراهيم/ 41 پروردگارا! مرا و پدر و مادرم و همه مؤمنان را در روزی که حساب بر پا می شود ببخش و بیامرز.

قرآن کریم گرچه با بیان گسترده انسان را به بزرگداشت والدین و اطاعت و فرمان برداری از آنان دعوت نموده، ولی در عین حال، نکته قابل توجّه را یاد آور شده است و آن این است که مِهر و مودّت فرزند به والدین نباید کور کورانه باشد و موجب شود که انسان پا از مرز عدالت فراتر نهند.

و اگر آنان را ظالم و ستمگر تشخیص دهد نباید از شهادت بر حق، علیه آنان خودداری کند «یایهَا الَّذینَ آمَنوا کونوا قَوّامینَ بِالقِسطِ شُهَدآءَ لِلَّهِ ولَو عَلی انفُسِکم اوِ الوالِدَینِ و الاقرَبینَ»؛ نساء/ 135 ای کسانی که ایمان آورده اید! عمل به عدالت را بپا دارید (از روشن ترین مصادیق آن این است که) بنابر رضای خدا شهادت دهید،

هر چند که به ضرر خودتان و یا پدر و مادرتان و خویشاوندانتان باشد. اگر پدر و مادر انسان را به شرک و بت پرستی و انحراف از جادّه حقّ دعوت کردند باید در برابر آنان مقاومت نشان داد، «ووصَّینَا الانسانَ بِوالِدَیهِ حُسنًا وان جاهَداک لِتُشرِک بی ما لَیسَ لَک بِهِ عِلمٌ فَلاتُطِعهُما»؛عنكبوت/ 8 ما به انسان درباره پدر و مادرش سفارش به احسان کرده این (و در عین حال گفته ایم) اگر به تو اصرار ورزیدند که چیزی را که بدان علم نداری شریک من سازی، اطاعتشان مکن.

نتیجه این که: پدر و مادر در خانواده از حقوق فراوانی برخوردارند و هیچ فرق بین این دو از این جهت نیست. 

دعای مادر، یکی از موضوعاتی است که در آموزه‌های شیعه از جایگاه ویژه‌ای برخوردار است. در فرهنگ اسلامی، به ویژه در مکتب اهل‌بیت (ع)، دعا نه تنها یک عبادت، بلکه پلی میان بنده و خداست. اما دعای مادر، به عنوان یکی از مؤثرترین دعاها، از جایگاهی ممتاز برخوردار است. این مقاله به بررسی اهمیت دعای مادر در آموزه‌های شیعه و تأثیرات آن در زندگی فردی و اجتماعی می‌پردازد.

جایگاه مادر در اسلام و مکتب اهل‌بیت (ع) 

در اسلام، مادر به عنوان محور خانواده و نماد عطوفت و فداکاری شناخته می‌شود. پیامبر اکرم (ص) در حدیثی مشهور فرمودند: «الجَنَّةُ تَحْتَ أَقْدَامِ الأُمَّهَاتِ» (بهشت زیر پای مادران است). این حدیث نشان‌دهنده‌ی جایگاه رفیع مادر در اسلام است. در مکتب شیعه، این جایگاه با تأکید بر نقش مادر در تربیت فرزندان و تأثیر دعای او تقویت شده است.

دعای مادر در روایات شیعه

در روایات متعددی از ائمه اطهار (ع)، به تأثیر دعای مادر اشاره شده است. امام صادق (ع) می‌فرمایند: «دعای مادر بر فرزند، مانند تیری است که به هدف اصابت می‌کند.» این روایت نشان می‌دهد که دعای مادر نه تنها مؤثر، بلکه سریع‌الاجابه است. همچنین، در روایات دیگری آمده است که دعای مادر حتی می‌تواند سرنوشت فرزند را تغییر دهد و او را از خطرات و بلایا نجات بخشد.

تأثیر دعای مادر در زندگی فردی و اجتماعی

دعای مادر نه تنها بر زندگی فردی فرزند تأثیر می‌گذارد، بلکه می‌تواند تأثیرات گسترده‌ای در جامعه داشته باشد. مادری که برای فرزندش دعا می‌کند، در واقع برای آینده‌ی جامعه نیز دعا می‌کند. فرزندی که با دعای مادر رشد می‌کند، به فردی مسئولیت‌پذیر و مؤمن تبدیل می‌شود که می‌تواند نقش مثبتی در جامعه ایفا کند.

نتیجه‌گیری

دعای مادر در آموزه‌های شیعه از جایگاهی والا برخوردار است. این دعا نه تنها بر زندگی فردی فرزند تأثیر می‌گذارد، بلکه می‌تواند تأثیرات مثبتی در جامعه داشته باشد. با توجه به روایات اهل‌بیت (ع)، دعای مادر سریع‌الاجابه و مؤثر است و می‌تواند سرنوشت فرزند را تغییر دهد. بنابراین، توجه به دعای مادر و تقویت این فرهنگ در جامعه، می‌تواند نقش مهمی در تربیت نسل‌های آینده داشته باشد.

این مقاله با هدف بررسی جایگاه دعای مادر در آموزه‌های شیعه و تأثیرات آن در زندگی فردی و اجتماعی نوشته شده است. امید است که با توجه به این موضوع، بتوانیم نقش مادران را در تربیت نسل‌های آینده بیش از پیش تقویت کنیم.

چرا قضاوت می‌کنیم؟ شاید این پرسش، پرسشی باشد که هر یک از ما در لحظاتی از زندگی، در سکوت ذهن خود با آن روبرو شده‌ایم. قضاوت، آن سایه‌ی همیشه حاضر، گاه چنان در وجود ما رخنه می‌کند که حتی از حضور آن بی‌خبریم. اما چه نیرویی در درون ماست که ما را به سوی قضاوت کردن می‌کشاند؟ چه رازهایی در پس این رفتار نهفته است که گاه ما را به قاضیانی سختگیر تبدیل می‌کند، حتی برای خودمان؟

۱. پیش‌بینی مشکل یا چاره‌اندیشی‌ها

قضاوت، گاه همچون چراغی است که در تاریکی مسیر پیش‌روی ما را روشن می‌کند. این نوع از قضاوت، شاید مفیدترین و سازنده‌ترین شکل آن باشد. ما با نگاهی به گذشته و تحلیل آن، سعی می‌کنیم از تکرار اشتباهات جلوگیری کنیم و راه‌حل‌هایی برای آینده بیابیم. این قضاوت، نه برای سرکوب، بلکه برای رشد و پیشرفت است.

۲. محافظت از خود در برابر ناکامی 

گاه قضاوت، سپری است که برای محافظت از خود برمی‌داریم. ترس از شکست، ترس از ناکامی، ما را به سوی قضاوت کردن سوق می‌دهد. با قضاوت دیگران یا حتی خود، سعی می‌کنیم از درد ناکامی دور بمانیم، غافل از اینکه شاید این قضاوت، خود زخمی عمیق‌تر بر روحمان وارد کند.

۳. اثبات برتری خود نسبت به دیگران 

قضاوت، گاه ابزاری می‌شود برای اثبات برتری‌های خیالی. با پیدا کردن نقص‌ها و کاستی‌های دیگران، سعی می‌کنیم خود را بالاتر ببینیم. این تلاش برای برتری‌جویی، شاید تنها پوششی باشد بر ترس‌ها و ضعف‌های درونی‌مان. آن‌ها ایرادهایی دارند که ما نداریم؟ یا شاید تنها اینگونه فکر می‌کنیم تا خود را آرامش بخشیم.

۴. تلاش برای اصلاح خود و دیگران 

گاهی قضاوت، از آرزوی کمال سرچشمه می‌گیرد. ما می‌خواهیم خودمان و دیگران را بهتر کنیم، کامل‌تر کنیم. اما آیا این تلاش، همیشه از سر دلسوزی است؟ یا گاه از سر خودخواهی و تمایل به کنترل دیگران؟ قضاوت در اینجا، مرزی باریک دارد که به سادگی می‌تواند از سازندگی به سمت تخریب حرکت کند.

۵. اثبات بد بودن خود

گاه قضاوت، نه برای دیگران، بلکه برای خودمان است. ما خود را به اندازه‌ای که فکر می‌کنیم یا دیگران (شاید والدین‌مان یا بزرگترهای تاثیرگذار) فکر می‌کنند، بد می‌دانیم. این قضاوت، گاه چنان در وجود ما ریشه می‌دواند که تبدیل به زنجیری می‌شود که ما را از حرکت بازمی‌دارد.

۶. تنبیه خود به خاطر اشتباهات 

قضاوت، گاه شلاقی است که بر روح خود می‌زنیم. ما خود را به خاطر اشتباهات و خطاهایمان تنبیه می‌کنیم، غافل از اینکه این تنبیه، نه تنها ما را اصلاح نمی‌کند، بلکه بیشتر در تاریکی فرو می‌برد.

۷. خلاص‌شدن از شر رنجش‌ها و شرمندگی‌ها

و در نهایت، قضاوت گاه راهی است برای رهایی از رنجش‌ها و شرمندگی‌ها. با قضاوت کردن کسانی که ما را رنجیده‌خاطر یا خجالت‌زده کرده‌اند، سعی می‌کنیم از شر این احساسات ناخوشایند خلاص شویم. اما آیا این قضاوت، واقعاً ما را آزاد می‌کند؟ یا تنها زخم‌هایمان را عمیق‌تر می‌کند؟

شاید زمان آن رسیده باشد که به جای قضاوت، به درک و همدلی روی آوریم. به جای سرزنش، به پذیرش و عشق. به جای تنبیه، به بخشش. و شاید آن‌گاه، بتوانیم خود و دیگران را آن‌گونه که هستیم، ببینیم و بپذیریم.

اختلاف افکنان، یاران دشمن»

وَإِنْ خِفْتُمْ شِقَاقَ بَيْنِهِمَا فَابْعَثُوا حَكَمًا مِنْ أَهْلِهِ وَحَكَمًا مِنْ أَهْلِهَا إِنْ يُرِيدَا إِصْلَاحًا يُوَفِّقِ اللَّهُ بَيْنَهُمَا ۗ إِنَّ اللَّهَ كَانَ عَلِيمًا خَبِيرًا (نساء:35) : و چنانچه بیم آن دارید که نزاع سخت بین آنها (زن و شوهر) پدید آید، از طرف کسان مرد و کسان زن داوری برگزینید، که اگر مقصود اصلاح داشته باشند خدا میان ایشان موافقت و سازگاری برقرار کند، که خدا دانا و آگاه است. پیام اصلی آیه این است که اگر زن و شوهری با یکدیگر اختلاف داشتند، تلاش کنند اختلافات را در درون خانه و خانواده حل کنند. در گام بعدی اگر این اختلافات حل نشد، بلافاصله آن را در میان اقوام و خویشان علنی نکنند تا برخی مغرضان سوء استفاده کنند، بلکه یک ریش سفید از خانواده مرد و یک ریش سفید از خانواده زن، وظیفه دارند این اختلاف را اصلاح کنند. این پیام آیه می تواند از زن و شوهر به کل خانواده و در گام بعدی به یک سازمان یا مجموعه و در گام بعدی به یک نهاد و در گام بعدی به یک جامعه و حتی امت اسلامی تسری پیدا کند. یعنی اگر در سازمانی، اختلافی شد، نخست در درون همان سازمان این اختلاف حل شود، اگر نشد، دو طرف اختلاف از دو مشاور و صاحب نظر استفاده کنند تا مسئله در درون سازمان حل شود. معنا ندارد در جامعه اسلامی، رسانه ها و شبکه ها به هر دلیلی به دنبال رصد و برجسته سازیِ اختلافات دیگران باشند! قطعا رسانه هایی که از اختلاف پراکنی سود می برند و حیات خویش را در این راه می بینند، رسانه قرآنی نیستند. معنا ندارد در جامعه اسلامی، دو نماینده یا دو گروه از نمایندگان در بیرون فضای مجلس شورای اسلامی، علیه یکدیگر جار و جنجال راه بیندازند! در درون مجلس شورای اسلامی، اختلافات خود را حل کنند و فضای جامعه را ملتهب نسازند. معنا ندارد در درون یک سازمان اسلامی، اختلافاتی باشد و به بیرون سازمان درز پیدا کند. این اختلافات به دو قطبی سازی جامعه منتهی می¬شود. نباید اختلافات از هر سطحی به سطح بالاتر راه پیدا کنند. زیرا انتشار اختلاف، خود اختلاف افزاست و به هر مقداری که دامنه اختلاف انتشار پیدا کند، ضریب برگشت و اصلاح آنان نیز کاهش پیدا می کند. تا جایی که اختلاف کوچکی که به راحتی قابل حل بوده است به اختلاف بزرگی تبدیل می شود که نه تنها دیگر قابل حل نخواهد بود؛ بلکه دامنه اختلاف را از زن و شوهر به خانواده ها و از خانواده ها به گروه ها و از گروه ها به همه جامعه تسری می دهد. مانند سنگی که در درون آب بیفتد، موج های با گستره بیشتر یکی پس از دیگری ایجاد می کند تا حدی که همه سطح آب را در بربگیرد. از این رو، اختلاف زایی چه از دشمن آگاه و چه از دوست ناآگاه، هر دو افتادن در دام بزرگ شیطان است و به شدت باید از آن برحذر بود. از این رو، بر همگان است که به اختلاف دامن نزند و یکدیگر را نسبت به گناه بزرگ اختلاف افکنی و اختلاف پراکنی برحذر دارند که این دام، از جمله برنده ترین سلاح های شیطان برای نابود سازی جامعه مسلمانان است. امید که خداوند نیز رحمت خویش را بر آنان بیفزاید و آنان را ثابت قدم بدارد.

امیرالمومنین (ع) در کلامی حکیمانه می‌فرمایند: «قِلَّةُ الْعِیَالِ أَحَدُ الْیَسَارَیْنِ»: کمى عائله یکى از دو آسایش است. این حدیث، در واقع برای تسلی خاطر کسانی است که از کمبود فرزند رنج می‌برند و بر خلاف تصور عموم، توصیه به کم فرزندی نیست.