فرهنگی

امام علی علیه السلام درباره دو نفر که بیت المال دزدی کردند، یکی از آنها غلامی بود که خود جز بیت المال است و دیگری یکی از مردم؛ قضاوت کردند و فرمود: این یکی خود جزء بیت المال است و دستش بریده نمی شود؛ زیرا جزئی از بیت المال، جزء دیگری از آن را خورده است.

اما دیگری را بیاورید، آنگاه (دستور دادند) دستش را ببرند( میزان الحکمة، ج 5، ص 292)

شرح حدیث 

امام علی(ع) در مورد دو فردی که از بیت‌المال سرقت کرده بودند، حکم متفاوتی صادر کردند:  

۱. سارق اول (غلام) 

   - از آنجا که غلام خود جزئی از اموال بیت‌المال محسوب می‌شد، امام(ع) فرمودند: جزئی از بیت‌المال، بخش دیگری از آن را برداشته؛ بنابراین دستش قطع نمی‌شود.     

۲. سارق دوم (فرد آزاد)

   - فرد آزاد به دلیل سرقت از اموال عمومی، مشمول حد شرعی شد و دستش قطع گردید.  

تحلیل و نکات کلیدی

۱. تفاوت وضعیت حقوقی غلامان

   - در نظام حقوقی آن دوران، غلامان به عنوان مالکیّت عمومی یا خصوصی شناخته می‌شدند. بنابراین، سرقت غلام از بیت‌المال، مشابه برداشتن از مال خود تلقی می‌شد.  

   - این حکم نشان‌دهنده نگاه انعطاف‌پذیر امام(ع) به شرایط خاص افراد است.  

۲. حد سرقت در فقه اسلامی

   - طبق شرایطی مانند رسیدن مال به حد نصاب (نصاب) و وجود امنیت اجتماعی، قطع دست مجازات سرقت است اما امام(ع) با توجه به موقعیت غلام، مصلحت‌اندیشی کرده و از اجرای حد خودداری نمودند.  

۳. تأکید بر عدالت، نه تشابه ظاهری  

   - این روایت نشان می‌دهد شرایط فردی و اجتماعی در صدور احکام شرعی تأثیرگذار است.  

   - امام(ع) با درک تفاوت بین مالکیت شخصی و عمومی، حکمی عادلانه صادر کردند.  

۴. نقد برده‌داری در پرتو احکام اسلامی 

   - هرچند این حکم در چارچوب نظام برده‌داری آن زمان صادر شده، اما اسلام با تشویق به آزادی بردگان، گام‌های بلندی برای لغو تدریجی این نظام برداشت.

اخلاق گفتاری امام علی(ع): نقد باطل، نه ناسزاگویی

امام علی علیه السلام آنگاه که شنید گروهی از یارانش به شامیان ناسزا می گویند؛ فرمود: من خوش ندارم که شما ناسزا گو باشید، بلکه اگر اعمال و رفتار و موقعیت باطل آنها را خاطر نشان کنید، موثّرتر و در بیان عذر و حجت رساتر و قانع کننده تر باشد.

به جای ناسزا گفتن به آنها، بگویید: خدایا! خونهای ما و آنان را حفظ کن. در نقل دیگر آمده است: من خوش ندارم که شما لعنت گر و دشنام گو باشید(منبع: میزان الحکمة، ج5، ص 187).

اخلاق گفتاری امام علی(ع): نقد باطل، نه ناسزاگویی.

پیام‌های حدیث 

۱. نقد منطقی به جای توهین 

   - امام(ع) تأکید میکنند نقد رفتارهای غلط دشمنان، بسیار کارآمدتر از ناسزاگویی است. این روش، هم حقیقت را آشکار میکند هم طرف مقابل را به تفکر وامیدارد.  

   - قرآن نیز میفرماید: «ادعُ إِلَىٰ سَبِیلِ رَبِّکَ بِالْحِکْمَةِ وَالْمَوْعِظَةِ الْحَسَنَةِ»با حکمت و اندرز نیکو به راه پروردگارت دعوت کن. (نحل:۱۲۵)  

۲. صلح‌طلبی حتی در جنگ

   - دعای امام(ع) برای حفظ خون همه (ما و آنان)، نشاندهنده نگاه بلند ایشان به انسانیت است. ایشان حتی در میدان نبرد، به دنبال کشتار یا انتقام نبودند.  

۳. پرهیز از نفرت پراکنی

   - ناسزاگویی، قلبها را میمیراند و فضای گفتگو را تخریب میکند. امام(ع) با این توصیه، راه گفتگوی سازنده را به یارانش آموختند.  

۴. الگوی اخلاقی 

   - در عصر دشنامهای مجازی و جنگ کلامی، این حدیث یادآور میشود که مؤمنان باید پاسدار ادب و منطق باشند، حتی در برابر دشمنان. 

عدالت بی‌مرز امام علی(ع): حمایت از نیازمند، حتی اگر غیرمسلمان باشد

روزی امام علی(ع) با مرد نابینا و سالخورده‌ای روبه‌رو شدند که از فرط نیاز، گدایی می‌کرد. وقتی شنیدند او مسیحی است، با تعجب پرسیدند: «آیا او را تا جوان بود به کار گرفتید و اکنون که پیر و ناتوان شده، رهایش کردید؟» سپس دستور دادند از بیت‌المال به او رسیدگی شود، بدون اینکه به دین یا عقیده‌اش توجهی کنند.(منبع: میزان الحکمة، ج 5، ص 170).

پیام‌ داستان 

۱. عدالت فرادینی 

   - حمایت از نیازمندان در حکومت امام علی(ع)، وابسته به دین یا مذهب نبود. ایشان انسانیت را مقدم بر هر چیز می‌دانستند.  

   - قرآن می‌فرماید: «لَا یَنْهَاکُمُ اللَّهُ عَنِ الَّذِینَ لَمْ یُقَاتِلُوکُمْ فِی الدِّینِ… أَنْ تَبَرُّوهُمْ» (خدا شما را از نیکی به کسانی که در دین با شما نجنگیدند، نهی نمی‌کند). (ممتحنه:۸)  

۲. مسئولیت حکومت در قبال سالخوردگان  

   - امام(ع) بر لزوم تأمین اجتماعی برای تمام شهروندان، حتی غیرمسلمانان تأکید کردند. این رویکرد، الگویی برای نظام‌های امروزی است.  

۳. نقد بهره‌کشی و بی‌توجهی 

   - سؤال تند امام(ع) («آیا او را تا جوان بود به کار گرفتید و…») نشانه نفی استثمار انسان‌ها و ضرورت حمایت در دوران ناتوانی است.  

درس حکیم: راز رضایت در زندگی، کنترل نگاه

جوانی به حکیمی گفت: «وقتی همسرم را انتخاب کردم، در نظرم طوری بود که گویا خداوند مانندش را در دنیا نیافریده است. وقتی نامزد شدیم، بسیاری را دیدم که مثل او بودند. وقتی ازدواج کردیم، خیلی‌ها را از او زیباتر یافتم. چند سالی را که را با هم زندگی کردیم، دریافتم که همه زن‌ها از همسرم بهتراند.»

حکیم گفت: «آیا دوست داری بدانی از همه این‌ها تلخ‌تر ون ناگوارتر چیست؟» جوان گفت: «آری.» حکیم گفت: «اگر با تمام زن‌های دنیا ازدواج کنی، احساس خواهی کرد که سگ‌های ولگرد محله شما از آن‌ها زیباترند.» جوان با تعجب پرسید: «چرا چنین سخنی می‌گویی؟»

حکیم گفت: «چون مشکل در همسر تو نیست. مشکل اینجا است که وقتی انسان قلبی طمع‌کار و چشمانی هیز داشته باشد و از شرم خداوند خالی باشد، محال است که چشمانش را به جز خاک گور چیزی دیگر پر کند. آیا دوست داری دوباره همسرت زیباترین زن دنیا باشد؟»جوان گفت: «آری.»

حکیم گفت: «مراقب چشمانت باش.»

تحلیل داستان  

جوانی که روزی همسرش را «بی‌نظیر» می‌پنداشت، به مرور با مقایسه‌های پی درپی، او را در میان دیگران گم کرد. پاسخ حکیم به او دو نکته اساسی را روشن می‌کند:  

۱. مشکلِ ریشه‌ای 

   - طمع و نگاه هیزِ جوان، مانند آفتی است که زیبایی‌های موجود را نابود می‌کند.  

   - همان‌طور که امام علی(ع) می‌فرماید: «مَنْ طَمِعَ أَعْمَاهُ»هرکه طمع کند، کور شود  

۲. راه حل  

   - مراقبت از نگاه و قلب:کنترل نگاه به دیگران و تمرکز بر ارزش‌های واقعی رابطه، تنها راه بازگرداندن شکوه عشق است.  

نکات داستان 

- قناعت، کلید آرامش  

  قرآن می‌فرماید: «وَلا تَمُدَّنَ عَیْنَیْکَ إِلَى مَا مَتَّعْنَا بِهِ أَزْوَاجًا مِنْهُمْ» (نگاهت را به آنچه به دیگران داده‌ایم میفکن!) (حجر:۸۸).  

  مقایسه، سمّ آرامش است!  

-وفاداری، هنرِ قدردانی 

  امام صادق(ع): «مَنْ لَمْ یَرْضَ بِمَا قَسَمَ اللَّهُ لَهُ فَقَدْ تَعَرَّضَ لِسَخَطِ اللَّهِ» (هرکس به آنچه خدا برایش مقدر کرده راضی نباشد، خود را در معرض خشم خدا قرار داده است).  

- توهمِ «بهتر» همیشه وجود دارد

  اگر دنبال «کامل‌ترین» بگردی، حتی گل‌های بهشت را هم ناقص می‌بینی!  

راهکارهای عملی

۱. حذف مقایسه

   - به جای نگاه به دیگران، انرژی‌ات را بر بهبود رابطه با همسرت متمرکز کن.  

۲. تکنیک «لیست قدردانی »

   - هر روز سه ویژگی مثبت همسرت را یادداشت کن و قدردان آنها باش.  

پند امیرالمؤمنین(ع): شادی در شکست دیگران؛ سقوط اخلاقی انسان

امیرالمؤمنین علی علیه السلام:«لَا تَفْرَحَنَّ بِسقْطَةِ غَیْرِكَ؛ فَإِنَّكَ لَا تَدْرِی مَا یُحْدِثُ بِكَ الزَّمَانُ».

هرگز از شکستِ دیگران شاد مَشو؛ که تو نمی‌دانی روزگار با خودت چه خواهد کرد( غررالحکم، حدیث ۱۰۲۹۰ ).

امام علی(ع) در این جمله کوتاه، یکی از خطرناکترین آسیبهای اخلاقی را گوشزد می‌کنند: «شادی نابجا در مصیبت دیگران». ایشان هشدار می‌دهند که این رفتار نه تنها نشانه کم‌ظرفیتی و حسادت است، بلکه انسان را در معرض خطر غرور کاذب و نادیده گرفتن ناپایداری دنیا قرار می‌دهد.  

پیام‌های حدیث 

۱. ناپایداری روزگار

   - شادی از شکست دیگران، جهلی است نسبت به این حقیقت که سرنوشت هرکس در دست خداست و ممکن است فردا همان بلا بر سر خود انسان آید.  

۲. تخریب شخصیت اخلاقی

   - لذت بردن از رنج دیگران، قلب را تاریک و روح را از مهربانی و همدلی تهی می‌کند.  

۳. تأکید بر تواضع

   - این حدیث یادآوری می‌کند که انسان باید در موفقیت‌ها مغرور نشود و در مصیبت دیگران همدرد باشد، نه شاد!  

۴. صلاحیتِ بندگی خدا

   - مؤمن واقعی حتی برای دشمنانش نیز آرزوی هدایت می‌کند، نه سقوط.   

پیامبر اکرم(ص) نیز می‌فرمایند: مَنْ سَرَّتْهُ مُصِیبَةُ غَیْرِهِ، لَیْسَ مِنَّا؛ هر کس از مصیبت دیگری خوشحال شود، از ما نیست.