فرهنگی

وقتی می‌گم “نه"، بچه‌م بیشتر پافشاری می‌کنه؟

وقتی به کودک «نه» می‌گیم،

اون حس می‌کنه کنترلی روی شرایط نداره و این حس باعث می‌شه بیشتر اصرار کنه.بچه‌ها ذاتاً دوست دارن استقلال داشته باشن، پس وقتی یه چیزی رو ازشون منع می‌کنیم، بیشتر تمایل پیدا می‌کنن که همون کارو انجام بدن..

 پس چیکار کنیم؟

۱. به جای “نه” گزینه‌های قابل قبول بدیم:

 مثلاً اگه می‌خواد بستنی بخوره و زمانش مناسب نیست، نگیم “نه، بستنی نمی‌خوری!” بگیم: “الان وقت بستنی نیست، ولی بعد از شام می‌تونیم یه بستنی کوچولو بخوریم.”

۲. لحن قاطع اما همدلانه داشته باشیم: به جای داد زدن یا تحکم کردن، آروم ولی جدی بگیم: “می‌دونم دوست داری بیشتر بازی کنی، ولی الان وقت خوابه. می‌خوای اول مسواک بزنی یا اول قصه بخونیم؟”

۳. گاهی بهشون حق انتخاب بدیم: وقتی بچه احساس کنه توی تصمیم‌گیری سهمی داره، کمتر پافشاری می‌کنه. مثلا اگه می‌خواد توی فروشگاه یه اسباب‌بازی بخره، بگیم: “امروز نمی‌تونیم اینو بخریم، ولی می‌تونی برای تولدت یکی از اینا رو انتخاب کنی.”

۴. کمتر از “نه” استفاده کنیم: اگه مدام “نه” بگیم، بچه نسبت بهش حساس‌تر می‌شه. پس برای چیزای غیرضروری بهش آزادی بدیم تا وقتی یه “نه” جدی می‌گیم، بیشتر بهش توجه کنه. اگه کودک حس کنه حرفش شنیده شده و توی تصمیم‌گیری سهمی داره،کمتر پافشاری می‌کنه و ما هم کمتر درگیر جنگ قدرت می‌شیم!

درک روانشناختی مقاومت کودک

   - کودکان در مرحله خودمختاری (۲-۴ سالگی و نوجوانی) به دنبال اثبات استقلال خود هستند. واکنش آنان به «نه» ناشی از نیاز ذاتی به احساس کنترل بر محیط است، نه لزوماً لجبازی.  

   - مطالعات اریک اریکسون در نظریه رشد روانی-اجتماعی تأکید می‌کند که مهارت‌دهی به کودک برای انتخاب‌های کوچک، اعتمادبه‌نفس و همکاری او را افزایش می‌دهد.  

۴ استراتژی کاربردی

   - جایگزین‌سازی مثبت 

     مثال: به جای «نمی‌توانی الآن بیرون بروی!» بگویید: «میتونیم بعد از تکالیفت بریم پارک».  

     پشتوانه علمی: این روش با نظریه تقویت مثبت اسکینر همسوست که جایگزین‌کردن رفتار نامطلوب با گزینه‌ای مطلوب را تشویق می‌کند.  

   - لحن همدلانه + قاطعیت  

     مثال: «می‌دونم از این اسباب‌بازی خوشت اومده، ولی امروز نمی‌خریمش. میتونی براش لیست آرزوها بنویسی».  

     پشتوانه علمی: طبق تحقیقات دکتر جان گاتمن، همدلی باعث کاهش تنش و افزایش پذیرش محدودیت‌ها می‌شود.  

   - حق انتخاب محدود 

     مثال: «امروز نمی‌تونیم کل پارک رو بگردیم، ولی میتونی انتخاب کنی: یا بریم زمین بازی یا بریم قایق‌سواری».  

     پشتوانه علمی: انتخاب‌های محدود، نیاز کودک به استقلال را بدون از دست دادن کنترل والدین برآورده می‌کند (نظریه ویگوتسکی).  

   - کاهش استفاده از «نه»  

     مثال: به جای گفتن ۱۰ «نه» در روز، تنها برای موارد خطرناک (مثل دست زدن به اجاق گاز) از آن استفاده کنید.  

     پشتوانه علمی: تکرار زیاد «نه» باعث حساسیت‌زدایی می‌شود و اثرگذاری آن را کاهش می‌دهد.  

نکته کلیدی

   - جنگ قدرت با کودک، رابطه والد-فرزندی را به رقابت تبدیل می‌کند. به جای آن، با گفتن جملاتی مانند «میدونم ناراحتی، ولی این قانون ماست»، هم احساساتش را تایید کنید و هم مرزها را مشخص نمایید.  

پیامدهای بلندمدت

   - کودکانی که حق انتخاب محدود و همدلی دریافت می‌کنند، در بزرگسالی:  

     - قدرت تصمیم‌گیری بهتری دارند.  

     - در مواجهه با محدودیت‌ها انعطاف‌پذیرتر هستند.  

     - اعتمادبه‌نفسشان با احساس امنیت عاطفی تقویت می‌شود.  

جمع‌بندی

استفاده از عبارت‌هایی مانند «الان نه، ولی…» یا «می‌تونیم بعداً…» نه تنها از درگیری می‌کاهد، بلکه به کودک می‌آموزد که:  

- خواسته‌هایش مهم است، اما همیشه اولویت‌بندی لازم دارد.  

- زندگی پر از گزینه‌های جایگزین است که با خلاقیت می‌توان به آن‌ها دست یافت.  

 منابع پژوهشی  

- کتاب «رشد اجتماعی کودک» اثر دیوید شافر  

- نظریه «منطقه توسعه تقریبی» ویگوتسکی

امام علی علیه السلام:

دنيا دو روز است: روزى به سود تو و روزى به زيان تو، هرگاه به سود تو بود، سركشى نكن و وقتى به زيان تو بود، شكيبايى پيشه كن(غررالحکم، حدیث۱۹۱۷).

در این حدیث از امام علی(ع) دو اصل کلیدی را برای مواجهه با نوسان‌های زندگی ترسیم می‌کند:  

۱. نفی تکبّر در روزهای خوشی

   - تأکید بر «سرکشی نکردن» هنگام موفقیت، یادآور آیات قرآنی مانند «إِنَّ الْإِنسَانَ لَیَطْغَىٰ أَن رَّآهُ اسْتَغْنَىٰ» (علق: ۶-۷) است که هشدار می‌دهد ثروت و رفاه ممکن است انسان را به طغیان بکشاند.  

   - امام(ع) خوشبختی را نه در انباشت نعمت‌ها، بلکه در شکرگزاری و فروتنی می‌داند.  

۲. صبر در روزهای سختی 

   - «شکیبایی پیشه کردن» در مصائب، با مفهوم قرآنی صبر (بقره:۱۵۵) همسوست که آن را کلید نجات و نشانه‌ای از ایمان راستین می‌خواند.  

   - نمونه‌های تاریخی مانند صبر امام علی(ع) در حوادثی مانند جمل و صفین، تجسم عینی این توصیه است.  

۳. دنیا به مثابه میدان آزمون

   - تقسیم دنیا به «دو روز» نمادی از تغییرپذیری ذاتی آن است. این نگاه با حدیثی از پیامبر(ص) که دنیا را «زندان مؤمن و بهشت کافر» می‌خواند، هماهنگ است.  

   - هدف این نوسان‌ها، سنجش ظرفیت انسان در حفظ تعادل بین شکر و صبر است.  

۴. نگرش فلسفی به خیر و شر

   - امام(ع) با این بیان، شرور را نه نقص در نظام آفرینش، بلکه ابزاری برای رشد معنوی معرفی می‌کند. این دیدگاه در کلام امیرالمؤمنین(ع) در نهج‌البلاغه (خطبه ۹۳) نیز آمده است: «مصیبت‌ها برای بیداری دل‌هاست».  

امروزه این آموزه به ما می‌آموزد که:  

- در موفقیت‌های مادی، خود را بی‌نیاز از خدا نپنداریم.  

- در بحران‌ها، با توکل به خدا و استقامت، راه حل‌ها را جستجو کنیم.  

- زندگی را فرصتی برای خودسازی بدانیم، نه هدف نهایی.  

تجليل امام صادق از عالم

در كتاب نقد الرجال سيد مصطفى تفرشى و ديگران از شيخ كشى رحمة الله روايت كرده اند كه او بسند خود از حماد ناب روايت كرده كه حضرت صادق عليه السلام با عمران بن عبدالله ( يكى از علماى قم )طريق لطف و مرحمت پيمود و او را بشارت داد و فرمود اين از خانوده اى است كه نجيبانيد (يعنى اهل قم )كه قصد نكند ايشان را جبارى جز آنكه قاصم الجبارين او را در هم شكند.

نظير اين را بسند ديگر از ابان عثمان روايت كرده چنانكه در جلد چهاردهم بحار از شيخ كشى نقل مى كند كه او به سند خود از ابان بن عثمان روايت نمود كه عمران بن عبدالله بر حضرت صادق عليه السلام داخل شد پس آن حضرت او را نزد خود نشانيد و فرمود حال خودت فرزندان و خانواده ات و پسر عموهايت چگونه است ؟آنگاه آهسته براى او حديث فرمود و زمانى كه عمران بن عبدالله بيرون رفت و حضرت عرض كردند:اين شخص ‍ كيست ؟فرمود نجيب قوم نجبا است كه دشمن ندارد ايشان را جبارى مگر آنكه خداى تعالى او را در هم شكند.

باز در همان كتاب در ذيل روايت مى نويسد حضرت صادق عليه السلام در حالى كه دست عمران را بدست مبارك خود گرفتن بود درباره وى اين چنين دعا كرد:صلى الله عليهم و تو و خانواده تو را در ظل مرحمت خود پناه دهد روزى كه جز ظل مرحمت او سايه اى نباشد.

نيز كشى روايت كرده از يونس بن يعقوب كه داخل شد عيسى بن عبدالله بر اما صادق عليه السلام و حضرت او را به چند وصيت كرد،پس وداع كرد و از نزد حضرت بيورن رفت حضرت به خادمش فرمود او را صدا كن چون آمد حضرت فرمود اى عيسى خداى عزو جل مى فرمايد (و امر اهللك باصلوة )يعنى امر كن اهل خود را بنماز،تو از ما اهل بيت هستى پس در وقتى كه هنوز آفتاب عصر در اينجا باشد شش ركعت نماز بگزار آنگاه با وى وداع كرد و ميانه دو چشم او را بوسيد ( تاريخ قم نوشته محمد حسين ناصر الشريعه ص 21).

این روایات چند محور کلیدی در سیره امام صادق(ع) و نگاه مکتب تشیع به جایگاه علم و عالم را آشکار می‌کند:  

۱. تکریم ویژه علمای قم

   - امام صادق(ع) با توصیف «نجیب قوم نجبا» برای عمران بن عبدالله و دیگر علمای قم، بر جایگاه ممتاز این شهر به‌عنوان پایگاه علمی و معنوی تأکید می‌کنند. این موضوع با پیشینه تاریخی قم به‌عنوان مرکز تشیع و پرورش‌دهنده محدثان و فقیهان بزرگ همسوست.  

   - عبارت «لَا یُرِیدُهُمْ جَبَّارٌ إِلَّا قَصَمَهُ اللَّهُ» نشان می‌دهد خداوند حامی علمای راستین است و هر ظالمی را که قصد آسیب به آنان کند، نابود می‌کند.  

۲. ارتباط عاطفی با شاگردان

   - رفتارهایی مانند: نشستن در کنار عمران، دعای خیر برای خانواده او، و بوسیدن میان چشمان عیسی بن عبدالله، نشان‌دهنده سبک مدیریتی امام(ع) مبتنی بر محبت و احترام متقابل است. این شیوه در تربیت نخبگان، الگویی برای نظام‌های آموزشی امروز است.  

۳. تأکید بر نماز و عبادت

   - وصیت امام به عیسی بن عبدالله برای **خواندن ۶ رکعت نماز پیش از غروب آفتاب**، اشاره به نمازهای نافله (مانند نماز عصر) دارد که در روایات، عامل تقرب به خداوند و حفظ ایمان شمرده شده‌اند.  

۴.نخبه‌پروری در مکتب اهل‌بیت(ع)

   - تعبیر «أنت مِنَّا أَهْلَ الْبَیْتِ» خطاب به عیسی بن عبدالله، نشان می‌دهد ائمه(ع) شاگردان فاضل خود را جزئی از خانواده معنوی خویش می‌دانستند. این رویکرد، انگیزه‌بخش و هویت‌ساز برای طلاب و علماست.  

۵. جایگاه قم در احادیث

   - در منابع شیعی، قم به‌عنوان «مأوى الشیعة» و «معقل أهل البیت(ع)» معرفی شده است. تجلیل امام صادق(ع) از علمای این شهر، پیش‌بینی ظهور حوزه علمیۀ قم و نقش آن در حفظ مکتب تشیع است.  

فرق عمر و زندگی: نگاهی معنوی به سخن داستایفسکی در پرتو تعالیم دینی

سن یک چیز است و زندگی یک چیز دیگر، ما عمر بیشتری نمیخواهیم بلکه زندگی بیشتری میخواهیم.

نوشته: دوستويفسكي

این جملهٔ عمیق از داستایفسکی دو مفهوم «عمر» (زمان زیست فیزیکی) و «زندگی» (حیات معنوی و آگاهانه) را در تقابل قرار می‌دهد. از نگاه دینی، این ایده با مفاهیم زیر همسوست:  

- حیات طیبه در قرآن: «مَنْ عَمِلَ صَالِحًا مِّن ذَكَرٍ أَوْ أُنثَىٰ وَهُوَ مُؤْمِنٌ فَلَنُحْيِيَنَّهُ حَيَاةً طَيِّبَةً» (نحل: ۹۷)؛ زندگی پاکیزه، نتیجهٔ ایمان و عمل صالح است، نه صرف طول عمر.  

- زندگی به‌مثابه آزمون: در اسلام، عمر انسان وسیله‌ای برای تقرب به خداست، نه هدف نهایی. پیامبر(ص) می‌فرماید: «خَیرُ النَّاسِ مَنْ طَالَ عُمُرُهُ وَ حَسُنَ عَمَلُهُ» (بحارالأنوار، ج ۷۱)؛ بهترین مردم کسی است که عمرش طولانی و عملش نیکو باشد.  

- مرگ آگاهی در عرفان: بسیاری از عرفا (مانند مولوی) بر «مردن پیش از مرگ» تأکید کرده‌اند؛ یعنی زیستن با معنویت، نه گذراندن روزها به بطالت.    

تعالیم ادیان و فلاسفه، هر دو انسان را به «زیستن آگاهانه» فرامی‌خوانند؛ گوهر زندگی در عمق ارتباط با خالق، خدمت به خلق و کشف حقیقت است، نه در انباشت لحظاتِ بی‌اثر.

 قوانين آسان 

 شخصى يكى از قوانين مذهبى را شكسته و خطا كار شده بود. خدمت پيغمبر صلى الله عليه و آله رسيد و گفت: هلاك شدم! هلاك شدم! پيغمبر صلى الله عليه و آله پرسيد: چه كار كرده اى؟ مرد گفت: در ماه رمضان با زنم همبستر شده ام. اكنون چاره چيست؟ 

حضرت فرمود: يك نفر غلام بخر و آزاد كن! مرد گفت: نمى توانم. پيامبر صلى الله عليه و آله: دو ماه روزه بگير! مرد: تواناى دو ماه روزه گرفتن ندارم. پيامبر صلى الله عليه و آله : برو شصت فقير را غذا بده! مرد: براى خوراك دادن شصت نفر فقير وسيله اى ندارم.

پيامبر صلى الله عليه و آله كمى سكوت كرد. در اين وقت شخص ديگرى وارد شد و يك سبد خرما به پيغمبر تقديم كرد. حضرت فرمود: اين سبد خرما را ببر و در بين مردم فقير تقسيم كن!

مرد عرض كرد: اى پيامبر خدا! در سراسر اين شهر هيچ كس از من فقيرتر نيست. حضرت لبخندی زد و گفت: بسيار خوب، برو اين خرماها را ميان زن و فرزندانت تقسيم كن( بحار ج 72، ص 258).

این روایت بر چند اصل کلیدی در تعالیم اسلامی تأکید دارد:  

- تسهیل در تکالیف به تناسب توانایی: پیامبر(ص) با درک فقر مرد، راهکارهای جایگزینِ متناسب با شرایط او ارائه می‌دهد. این رویکرد با آیهٔ «لَا یُکَلِّفُ اللَّهُ نَفْسًا إِلَّا وُسْعَهَا» (بقره: ۲۸۶) هماهنگ است که بر مسئولیت‌پذیری متناسب با توان انسان دلالت دارد.  

- اولویت رفع نیاز مستمند: تقسیم خرما میان خانوادهٔ مردِ نیازمند، نشان می‌دهد که گاه کمک به خود و خانواده (به‌عنوان نیازمندان واقعی) بر انجام ظاهریِ کفاره اولویت دارد.  

- نقش رحمت در اجرای احکام: سیر نزولیِ کفاره‌ها (از آزادی بردگان تا غذا دادن به فقرا) و نهایتاً تبدیل آن به تأمین نیاز خود فرد، بیانگر آن است که احکام الهی نه برای عذاب، بلکه برای تزکیهٔ نفس و رحمت طراحی شده‌اند.  

- اهمیت نیت پاک: رفتار پیامبر(ص) تأیید می‌کند که اگر فردی در پی جبران خطا باشد، خداوند راهی برای بخشش می‌گشاید، حتی اگر از مسیرهای غیرمتعارف!  

نکتهٔ اخلاقی

این روایت یادآورِ حدیثی از امام صادق(ع) است که می‌فرمایند: «خداوند بر بندگانش مهربان‌تر از آن است که آنان را به کاری بدون گشایش مکلف کند». (بحارالأنوار، ج ۲، ص ۲۷)  

پیام پایانی

هیچ خطایی آنقدر بزرگ نیست که رحمت الهی نتواند آن را دربرگیرد، به شرط آنکه توبه‌کننده در پی جبران باشد و از هیچ تلاشی فروگذار نکند.