فرهنگی

  چرا نعمت‌ها تغییر می‌کند؟ تحلیل پنج گناه مهلک از نگاه امام سجاد (ع)

خداوند نظام خلقت را بر اساس قوانین و سنت‌هایی بنا کرده است تا به این ترتیب همگان با برنامه و نظام او هماهنگ شوند. هر فرد و گروهی که مخالف این سنتها عمل کنند، در واقع بر خلاف مسیری حرکت کرده‌اند که خداوند در عالم وضع کرده است؛ به این سبب ضمن آنکه آسیب چنین رفتاری متوجه فرد می‌شود، اطرافیان او هم تحت تأثیر این آسیب قرار می‌گیرند.

جالب است که امام سجاد علیه‌السلام به گناهانی که سبب دگرگونی در نعمت می‌شود، اشاره می‌کنند. ابو خالد کابلى گوید شنیدم که امام زین‌العابدین علیه السلام فرمود:

«گناهانى که نعمت را تغییر می‌دهند عبارتند از:

1ـ الْبَغْیُ عَلَى النَّاسِ؛ ظلم و تعدّى بر مردم

2ـ وَ الزَّوَالُ عَنِ الْعَادَةِ فِی الْخَیْرِ ؛ و ترک عمل خیرى که به آن عادت شده است

3ـ وَ اصْطِنَاعِ الْمَعْرُوفِ ؛ و ترک امر به نیکی‌ها

4ـ وَ کُفْرَانُ النِّعَمِ؛ و کفران نعمت

5ـ وَ تَرْکُ الشُّکْرِ؛ و ترک شکر

این‏ها همان است که خدا در باره‏ اش فرمود: إِنَّ اللَّهَ لا یُغَیِّرُ ما بِقَوْمٍ حَتَّى یُغَیِّرُوا ما بِأَنْفُسِهِمْ (خداوند وضع هیچ گروهى را دگرگون نمی‌کند جز آنکه خودشان حالات خود را دگرگون کنند- سوره رعد 11)» (معانی الأخبار، ص 270)

 سنت‌های الهی حاکم بر جهان اشاره می‌کند. این سنت‌ها قوانینی تغییرناپذیر در نظام آفرینش هستند که همانند قوانین فیزیکی، بر عالم معنوی نیز حاکمند.

۱. سنت تغییر نعمت‌ها آنچه از روایت امام سجاد(ع) و کلام امام علی (ع) استنباط می‌شود، این است که:

· تغییر نعمت‌ها یک قانون الهی است

· این تغییر، تابع رفتارهای انسانی است

· گناهان، همچون ویروس‌هایی هستند که سیستم نعمت‌های الهی را مختل می‌کنند

۲. تحلیل پنج گناه خطرناک

① الْبَغْیُ عَلَى النَّاسِ (ظلم و تعدی به مردم)

· ظلم، نظم اجتماعی را برهم می‌زند

· عدالت، پایه اصلی نظام هستی است

· هرگونه تجاوز به حقوق دیگران، تعادل نعمت‌ها را مختل می‌کند

② الزَّوَالُ عَنِ الْعَادَةِ فِی الْخَیْرِ (ترک عادت‌های نیک)

· نیکی‌های مستمر، جریان نعمت را تنظیم می‌کند

· ترک عادت‌های خوب، مانند بستن شیرهای نعمت است

· استمرار در کار خیر، ضامن تداوم برکت است

③ اصْطِنَاعِ الْمَعْرُوفِ (ترک امر به نیکی)

· این گناه، مسئولیت اجتماعی انسان را زیر سؤال می‌برد

· جامعه‌ای که امر به معروف در آن تعطیل شود، شایسته نعمت‌های الهی نیست

· تعامل اجتماعی مثبت، شرط بقای نعمت‌های جمعی است

④ کُفْرَانُ النِّعَمِ (ناسپاسی نعمت‌ها)

· کفران نعمت، مستقیم‌ترین عامل زوال نعمت است

· ناسپاسی، نشانه عدم درک ارزش نعمت‌هاست

· شکرگزاری، سرمایه‌گذاری برای افزایش نعمت است

⑤ تَرْکُ الشُّکْرِ (ترک شکرگزاری)

· شکر، زنجیر نگهدارنده نعمت است

· ترک شکر، گسستن پیوند با منعم است

· شکرگزاری، نعمت را تضمین و تکثیر می‌کند

۳. راهکار درمان: استغفار

· استغفار، پاک‌کننده آثار گناهان است

· توبه، بازگرداننده نعمت‌های از دست رفته است

· استغفار مستمر، ایمنی در برابر زوال نعمت‌هاست

نتیجه‌گیری: آنچه از این روایات به دست می‌آید،یک سیستم هوشمند الهی است که در آن:

· نعمت‌ها مشروط به رفتارها هستند

· گناهان، ویرانگر نظام نعمت‌اند

· استغفار و توبه، بازسازی‌کننده نعمت‌ها هستند

· شکرگزاری، تضمین‌کننده تداوم نعمت است

این بینش به ما می‌آموزد که برای حفظ و افزایش نعمت‌های الهی، باید قانونمند زندگی کنیم و از رفتارهایی که نظام نعمت را برهم می‌زند، پرهیز نماییم.