چرا بندر شهید رجایی، اهرم فشار ایران در مذاکرات هستهای است؟
تحلیل علمی اهمیت بندر شهید رجایی در مذاکرات هستهای
موقعیت استراتژیک: قلب تپندهٔ تنگه هرمز
- تنگه هرمز ۲۱ میلیون بشکه نفت روزانه (معادل ۲۱٪ مصرف جهانی) را انتقال میدهد.
- بندر رجایی در فاصله ۱۵ کیلومتری این تنگه، به عنوان دریچه امنیتی ایران عمل میکند. هرگونه اختلال در فعالیت این بندر، میتواند شوکی به بازار انرژی جهان وارد کند.
- نقش در مذاکرات
ایران با کنترل این نقطه حیاتی، میتواند از آن به عنوان ابزار چانهزنی برای کاهش فشارهای سیاسی استفاده کند. مطالعات موسسه رند (۲۰۲۲) نشان میدهد کشورهای مصرفکننده نفت، نسبت به ثبات این منطقه حساسیت بالایی دارند.
۲. جایگزینی چابهار: کریدور شمال-جنوب و پیوند اوراسیا
- آمار کلیدی
- کریدور بینالمللی شمال-جنوب (INSTC) ظرفیت کاهش ۴۰٪ هزینه و ۳۰٪ زمان حملونقل اروپا به هند را دارد.
- بندر رجایی با اتصال به شبکه ریلی ایران، مسیر جایگزین چابهار برای دور زدن تحریمهاست.
- تحلیل ژئواکونومیک
گزارش بانک جهانی (۲۰۲۳) تأکید میکند که این کریدور، وابستگی اروپا به کانال سوئز را کاهش میدهد. بنابراین، تهدید به محدودسازی دسترسی به این مسیر، اهرمی برای ایران در مذاکرات است.
۳. ظرفیت لجستیکی: موتور محرکه اقتصاد ایران
- ارقام شوکآور
- ظرفیت ۸ میلیون TEU (کانتینر) و ۱۵۰ میلیون تن کالای غیرکانتینری سالانه.
- سهم ۳۰٪ از کل تجارت خارجی ایران (براساس دادههای بانک مرکزی ایران، ۱۴۰۲).
- نقش در تحریمها
پژوهش دانشگاه هاروارد (۲۰۲۱) نشان میدهد ظرفیت بالای این بندر، امکان تغییر مسیرهای تجاری و استفاده از واسطهها برای دور زدن تحریمها را فراهم میکند.
۴.برتری نسبی نسبت به بنادر رقیب
- مقایسه آماری
- فرودگاه امام: ۱۳.۸٪ سهم تجاری.
- بندر امام: ۱۳.۳٪ سهم تجاری.
- بندر رجایی: ۳۰٪ سهم تجاری.
- پیامدهای امنیتی
براساس تحلیل مؤسسه صلح بینالمللی، کنترل این بندر، امکان اعمال فشار بر شرکای تجاری رقیب (مثل چین و هند) را افزایش میدهد، زیرا ۶۵٪ کالاهای وارداتی چین به ایران از این بندر ترانزیت میشود.
بندر شهید رجایی نه تنها یک مرکز لجستیکی، بلکه یک سلاح ژئوپلیتیک است. ایران با تمرکز بر توسعه این بندر:
- وابستگی غرب به ثبات تنگه هرمز را به اهرم تبدیل میکند.
- با پیوند به کریدور شمال-جنوب، جایگزینهای تحریمشکن ایجاد مینماید.
- ظرفیت تجاری خود را به عنوان تهدیدی غیرمستقیم در مذاکرات به کار میگیرد.
📊 منابع
- گزارش سازمان انرژی بینالمللی (IEA) درباره تنگه هرمز.
- مطالعات مؤسسه رند در مورد امنیت انرژی.
- دادههای بانک مرکزی ایران (۱۴۰۲).
- تحلیل ژئواکونومیک دانشگاه هاروارد (۲۰۲۱).