فرهنگی

پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) در کتاب معتبر «الکافی» (جلد ۲، صفحه ۳۵۵، حدیث ۵) هشداری جدی دربارهٔ پیامدهای جستجوی عیوب مؤمنان ارائه می‌دهد:  

«لا تَطلُبوا عَثَراتِ المؤمنينَ؛ فإنّ مَن تَتَبّعَ عَثَراتِ أخيهِ تَتَبّعَ اللّه‏ُ عَثَراتِهِ، و مَن تَتَبّعَ اللّه‏ُ عَثَراتِهِ يَفْضَحْهُ و لو في جَوفِ بَيتِهِ» 

«عیوب مؤمنان را جستجو نکنید؛ چرا که هر کس عیوب برادر دینی خود را پیگیری کند، خداوند عیوب او را پیگیری می‌کند، و هر که خداوند عیوبش را دنبال کند، رسوایش می‌سازد؛ حتی اگر در عمق خانهٔ خود باشد.» 

 تحلیل علمی و روانشناختی حدیث

۱. پیامدهای اجتماعی عیب‌جویی

   - مطالعات روانشناسی اجتماعی نشان می‌دهد تمرکز بر نقاط ضعف دیگران، به‌جای تقویت نقاط قوت، باعث تضعیف اعتماد و انسجام اجتماعی می‌شود. این رفتار با مفهوم «سرمایه اجتماعی» در تضاد است.  

   - تحقیقات دانشگاه هاروارد (۲۰۲۱) تأکید می‌کند جوامعی که فرهنگ «گذشت» و «نادیده گرفتن خطاها» در آنها قوی‌تر است، از سلامت روانی بالاتری برخوردارند.  

۲. نگاه دینی به حریم خصوصی  

   - این حدیث بر حریم شخصی افراد و احترام به آن تأکید دارد. در فقه اسلامی، تجسس در امور دیگران (تتبع عورات) حرام دانسته شده است.  

۳. تئوری تنبیه الهی

   - از منظر الهیاتی، این حدیث به اصل «مقابله به مثل» در عدالت الهی اشاره می‌کند. همان‌گونه که انسان با دیگران رفتار می‌کند، خداوند نیز با او رفتار خواهد کرد.  

چرا این حدیث امروز کاربردی است؟  

- در عصر شبکه‌های اجتماعی که عیب‌جویی و «شیرینی‌خوری مجازی» به عادتی تبدیل شده، این حدیث یادآور می‌شود که رسواییِ پنهانِ اعمال ما، حتی در حریم خصوصی، ممکن است!