فرهنگی

پادزخت اضطراب مالی؛ نسخه امام علی(ع) برای آرامش در روزی

وَ قَالَ (علیه السلام): “يَا ابْنَ آدَمَ، لَا تَحْمِلْ هَمَّ يَوْمِكَ الَّذِي لَمْ يَأْتِكَ عَلَى يَوْمِكَ الَّذِي قَدْ أَتَاكَ، فَإِنَّهُ إِنْ يَكُ مِنْ عُمُرِكَ يَأْتِ اللَّهُ فِيهِ بِرِزْقِكَ”

و درود خدا بر او، فرمود: “اى فرزند آدم، اندوه روز نيامده را بر امروزت ميفزا، زيرا اگر روز نرسيده، از عمر تو باشد، خدا روزى تو را در آن خواهد رساند.”

تفسیر:

این سخن گهرباران از امیرالمؤمنین علی(ع) - که در کتاب شریف «غررالحکم و دررالکلم» آمده است - نگاهی ژرف و متعادل به مسئله «روزی» و تلاش برای آن دارد. تفسیر این کلام در مکتب شیعه اثنیعشری، فراتر از یک توصیه اخلاقی ساده است و بر پایه چند اصل مهم اعتقادی استوار است:

1. توحید در افعال و توکل: اساس این حکمت، ایمان به «توحید افعالی» است. یعنی باور قلبی که روزیرسان حقیقی فقط خداست (وَإِنَّ اللَّهَ هُوَ الرَّزَّاقُ ذُو الْقُوَّةِ الْمَتِينُ - سوره ذاریات، آیه ۵۸). این نگاه، انسان را از دغدغههای افراطی و وسواسگونه درباره آینده نجات میدهد و او را به «توکل» واقعی سوق میدهد. توکل در فرهنگ شیعی، به معنای دست کشیدن از تلاش نیست، بلکه به معنای تلاش کردن و سپس نتیجه را به خداوند واگذار کردن است.

2. قاعده «لطف» و عنایت الهی: خداوند در نظام حکیمانه آفرینش، بر اساس قوانین ثابت و وعدههای قطعی خود عمل میکند. یکی از این قوانین، تضمین روزی برای مخلوقات است. امام علی(ع) در اینجا به یک قاعده کلی الهی اشاره میفرمایند: اگر فردایی در تقدیر تو باشد، روزیات در آن حتما خواهد بود. این سخن، بیانگر عنایت و لطف الهی نسبت به بندگان است.

3. نفی حرص و دنیاطلبی افراطی: هدف اصلی این روایت، درمان بیماری خطرناک «حرص» است. حرص، آرامش روح و روان انسان را از بین میبرد و او را به موجودی همیشه نگران و حریص تبدیل میکند. از منظر شیعه، این حالت مانع بزرگ برای رشد معنوی و انجام فرایض دینی است. امام صادق(ع) نیز میفرمایند: «حریص بر دنیا، همچون کرم ابریشم است که هر چه بیشتر بر خود بپیچد، بیرون آمدنش دشوارتر گردد.» این حکمت، انسان را به زدودن این رذیله اخلاقی دعوت میکند.

4. تأکید بر «حالنگری» مثبت: امام(ع) ما را به تمرکز بر «امروز» دعوت میکنند. این به معنای بیتفاوتی نسبت به آینده و برنامهریزی برای آن نیست، بلکه به معنای آن است که نگرانی و «هم» آینده، باعث غفلت از فرصتها و وظایف «اکنون» نشود. انسان مؤمن، برای فردا برنامهریزی میکند، اما برای آن «دغدغه» و «اضطراب» ندارد.

5. تعادل میان تلاش و توکل: این سخن به هیچوجه توصیه به تنبلی و بیتوجهی به کسب حلال نیست. امام علی(ع) خود نماد تلاش و کوشش در کسب روزی حلال بودند. تفکر شیعی همواره بر کار و تلاش تأکید دارد، اما آن را با روحیه قناعت و دوری از حرص همراه میسازد. به عبارت دیگر، ما مأمور به «کسب» هستیم، نه مأمور به «نتیجه».