فرهنگی

البته. این فراز کوتاه از خطبه ۱۷۶ نهج البلاغه، یکی از هشدارهای اساسی امام علی (علیه السلام) درباره یکی از خطرناک‌ترین آسیب‌های فردی و اجتماعی است. در ادامه، تفسیر این کلام نورانی در قالب یک پست وبلاگ ارائه می‌شود.

—

وبلاگ: دژ اخلاق

هشدار امام علی(ع) درباره فروپاشی ارزش‌های اخلاقی. تفسیر فرازی از خطبه ۱۷۶ نهج البلاغه

امام علی (علیه السلام) در این جمله کوتاه و هشداردهنده، از دو فرآیند مخرب و مرتبط به هم نام می‌برند که بنیان‌های اخلاقی یک فرد یا جامعه را از بین می‌برند:درهم شکستن فضایل اخلاقی و دگرگون ساختن آن.

۱. «درهم شکستن فضایل اخلاقی» (تَهْزِيعَ الْأَخْلَاقِ)

· تفسیر: “تهزیع” به معنای متلاشی کردن، قطعه قطعه کردن و از هم گسستن است. این مرحله اول آسیب است. در این حالت، فضایل اخلاقی به عنوان یک “کل منسجم” مورد حمله قرار می‌گیرند و پایه‌های آن سست می‌شود. مثلاً:

  · رواج شبهه‌افکنی: نسبت به مفاهیمی مانند “حیا"، “ایثار” یا “صداقت” شبهه ایجاد می‌شود و ضرورت آن زیر سؤال می‌رود.

  · تضعیف تدریجی: ارزش‌ها نه یک‌باره، بلکه به تدریج و با عادی‌سازی گناهان کوچک، شکسته و متلاشی می‌شوند.

  · جدی نگرفتن: جامعه، هنجارشکنی‌های اخلاقی را جدی نمی‌گیرد و این امر، باعث تشدید و تکرار آن می‌شود.

نتیجه این مرحله، ایجاد یک “خلأ اخلاقی” است. دیوارهای دژ اخلاقی ترک برمی‌دارند، اما هنوز کاملاً فرو نریخته‌اند.

۲. «دگرگون ساختن آن» (تَصْرِيفَهَا)

· تفسیر: “تصریف” به معنای تغییر شکل دادن، تبدیل کردن و منحرف کردن است. این مرحله، حتی از مرحله اول نیز خطرناک‌تر است. در اینجا، دشمن به جای نابودی محض ارزش‌ها، به “تحریف” و “بازتعریف” آنها می‌پردازد. به عبارت دیگر، “مفاهیم وارونه” می‌شوند. برای مثال:

  · تبدیل فضیلت به رذیلت: “غیرت” به “خشونت” تعبیر می‌شود.

  · تبدیل رذیلت به فضیلت: “بی‌بندوباری” به عنوان “آزادی” و “لیبرالیسم” تبلیغ می‌گردد.

  · جابه‌جایی ارزش‌ها: “ثروت اندوزی و مصرف‌گرایی” به جای “قناعت و ساده‌زیستی” به عنوان ارزش معرفی می‌شود.

در این مرحله، جامعه حتی متوجه فروپاشی اخلاقی خود نمی‌شود، زیرا الفاظ و عنوان‌های قدیمی حفظ شده‌اند، اما محتوای آنها کاملاً تغییر یافته است.

پیام اصلی و کاربردی برای امروز

این هشدار امیرالمؤمنین در عصر حاضر که ما در معرض طوفان‌های اطلاعاتی و فرهنگی هستیم، بیش از هر زمان دیگری دارد:

· مسئولیت فردی: هر یک از ما باید “پاسدار اخلاق” در وجود خود و در محیط اطرافمان باشیم. باید مراقب باشیم که مبادا در دام “عادی‌سازی گناه” یا “تحریف مفاهیم اخلاقی” بیفتیم.

· هوشیاری فرهنگی: باید در برابر رسانه‌ها، شبکه‌های اجتماعی و جریان‌های فرهنگی هوشیار باشیم و هر پیامی را بدون تحلیل و بررسی نپذیریم. بسیاری از تهاجمات فرهنگی، در قالب “سرگرمی” و “مدرنیته” انجام می‌شود.

· بازگشت به مبانی: تنها راه مقابله با این تهاجم، “تقویت مبانی معرفتی و دینی” است. وقتی انسان حقیقت و فلسفه یک فضیلت اخلاقی را به خوبی درک کند، کمتر در دام تحریف آن گرفتار می‌آید.

جمع‌بندی

امام علی (علیه السلام) به ما می‌آموزند که دشمنان یک تمدن، ابتدا ارزش‌هایش را متلاشی می‌کنند و سپس آن را تحریف می‌نمایند. وظیفه ما این است که با بصیرت و آگاهی، هم از “سست شدن بنیان‌های اخلاقی” جلوگیری کنیم و هم مراقب باشیم که دشمن، مفاهیم ناب دینی و اخلاقی را به اسم “تفسیر مدرن” یا “ضرورت زمانه” به انحراف نکشد.

منبع: نهج البلاغه، خطبه ۱۷۶