فرهنگی

نقشه راه اقتصادی اسلام: تجارت، محور اصلی روزی حلال 

  پیامبر‌اکرم(ﷺ) :«تِسعَةُ أعشارِ الرِّزقِ فِي التِّجارَةِ، وَالجُزءُ الباقي فِي السّابِياءِ ـ يَعنِي الغَنَمَ ـ.».   

 📚 الخصال : ص٤٤٥ ح٤٤

تفسیر حدیث با استناد به قرآن کریم

این روایت به یک قاعده کلی و نسخه اقتصادی در سبک زندگی اسلامی اشاره دارد که در ادامه به اجزای آن می‌پردازیم:

۱. محوریت «تجارت» در کسب روزی: «تِسعَةُ أعشارِ الرِّزقِ فِي التِّجارَةِ»

· تفسیر: پیامبر اکرم (ص) با عددسازی دقیق (نه دهم) بر اهمیت تجارت به عنوان اصلی‌ترین و پربرکت‌ترین منبع درآمد تأکید می‌فرمایند. این بدان معنا نیست که سایر مشاغل بیهوده هستند، بلکه نشان می‌دهد گردش سرمایه و کالا در جامعه (تجارت)، بیشترین سهم را در تولید ثروت و رونق اقتصادی دارد. تجارت، موجب رونق بازار، ایجاد اشتغال برای دیگران و تحرک اقتصادی می‌شود.

· پشتوانه قرآنی: قرآن کریم به صراحت به مسلمانان اجازه تجارت و کسب و کار داده است:

  «وَأَحَلَّ اللَّهُ الْبَيْعَ وَحَرَّمَ الرِّبَا» (سوره بقره، آیه ۲۷۵)

  · «و خداوند خرید و فروش [تجارت] را حلال و ربا را حرام کرده است.»

  · نکته: این آیه تجارت را در تقابل با ربا قرار داده و آن را روشی مشروع و الهی برای کسب درآمد معرفی می‌کند. همچنین، بسیاری از انبیا مانند حضرت شعیب (ع) و رسول خدا (ص) خود تاجر بودند که بر شرافت این پیشه دلالت دارد.

۲. جایگاه «دامداری» به عنوان مکمل: «وَالجُزءُ الباقي فِي السّابِياءِ»

· تفسیر: پیامبر (ص) یک دهم باقیمانده روزی را در «سابياء» یعنی گوسفند (دامداری) معرفی می‌کنند. این بخش از حدیث نشان می‌دهد که مشاغل تولیدی و پایه‌ای مانند دامداری نیز اگرچه سهم کمتری در مقایسه با تجارت دارند، اما همواره مورد توجه و توصیه اسلام هستند. دامداری یک منبع درآمد پایدار، منبع تولید مواد غذایی اولیه (گوشت، شیر، پشم) و متناسب با زندگی روستایی و عشایری است.

· پشتوانه قرآنی: در قرآن کریم، دام‌ها به عنوان بخشی از نعمت‌های الهی و مایه عبرت برای انسان‌ها معرفی شده‌اند:

  «وَإِنَّ لَكُمْ فِي الْأَنْعَامِ لَعِبْرَةً نُسْقِيكُمْ مِمَّا فِي بُطُونِهِ مِنْ بَيْنِ فَرْثٍ وَدَمٍ لَبَنًا خَالِصًا سَائِغًا لِلشَّارِبِينَ» (سوره نحل، آیه ۶۶)

  · «و در وجود دام‌ها برای شما عبرتی است. از آنچه در شکمشان است [می‌نوشانیم]؛ از میان غذاهای هضم شده و خون، شیری خالص و گوارا برای نوشندگان.»

  · نکته: این آیه نشان می‌دهد که خداوند روزی انسان را از طریق همین دام‌ها فراهم می‌کند، بنابراین دامداری یک شغل مبارک و مورد تأیید الهی است.

۳. جمع‌بندی و درنظرگیری شرایط

· تفسیر: این حدیث یک اولویت‌بندی کلی اقتصادی را بیان می‌کند، نه یک حکم قطعی و ریاضی برای همه افراد در همه زمان‌ها. یعنی در یک نگاه کلان، سهم تجارت در چرخه اقتصادی یک جامعه از دامداری بیشتر است. اما این به معنای نفی سایر مشاغل مانند کشاورزی، صنعت و… نیست. موفقیت در هر شغلی، از جمله تجارت و دامداری، منوط به رعایت شرایطی است که در سایر روایات به آن اشاره شده است:

  · رعایت اخلاق و تقوا: رعایت صداقت، امانت‌داری و پرهیز از غش در معامله.

  · نیت الهی: کسب روزی حلال برای تأمین هزینه خانواده و کمک به دیگران.

· پشتوانه قرآنی:

  «وَمَنْ يَتَّقِ اللَّهَ يَجْعَلْ لَهُ مَخْرَجًا . وَيَرْزُقْهُ مِنْ حَيْثُ لَا يَحْتَسِبُ» (سوره طلاق، آیات ۲-۳)

  · «و هر کس از خدا پروا کند، خداوند راه نجاتى برایش قرار مى‌دهد. و او را از جایی که گمان ندارد روزی می‌دهد.»

  · نکته: این آیات نشان می‌دهد که منشأ اصلی روزی، خداوند است و تقوا است که برکت را به هر شغلی (چه تجارت و چه دامداری) وارد می‌کند.

پیامبر اکرم (ص) در این حدیث، یک الگوی اقتصادی کاربردی را به امت خود ارائه می‌دهند. این سخن، هم تشویق به کار و تلاش اقتصادی است و هم یک راهبرد کلان را نشان می‌دهد: “تمرکز بر تجارت به عنوان موتور محرک اقتصاد و توجه به دامداری به عنوان بخش پایه‌ای و تأمین‌کننده مواد اولیه.” این توصیه، با توجه به شرایط عصر نزول حدیث و نیز انعطاف‌پذیری و سودآوری تجارت، یک راهنمای همیشه به‌رو برای مسلمانان است تا با انتخاب مشاغل پربرکت، هم خود به استقلال اقتصادی برسند و هم جامعه اسلامی را شکوفا سازند.