فرهنگی

تفرقه افکنی انگلیسی 

در زمان قاجار ، در کنار سفارت حکومت عثمانی در تهران ، مسجد کوچکی وجود داشت.

امام جماعت آن مسجد می گوید: شخص روضه خوانی را دیدم که هر روز صبح به مسجد می آمد و روضه حضرت زهرا را میخواند و به خلیفه دوم و به اهل سنت ناسزا میگفت… 

و این درحالی بود که افراد سفارت و تبعه آن که اهل سنّت بودند ، برای نماز به آن مسجد می آمدند.

روزی به او گفتم: 

تو به چه دلیل هر روز همین روضه را می خوانی و همان ناسزا را تکرار میکنی؟ 

مگر روضه دیگری بلد نیستی؟! 

او در پاسخ گفت: 

بلدم؛ ولی من یک نفر بانی دارم که روزی پنج ریال به من می دهد و می گوید همین روضه را با این کیفیت بخوان. 

از او خواستم مشخصات و نشانی بانی را به من بدهد… 

فهمیدم که بانی یک کاسب مغازه دار است. 

به سراغش رفتم و جریان را از او پرسیدم. او گفت: نه من بانی نیستم

شخصی روزی دو تومان به من می دهد تا در آن مسجد چنین روضه ای خوانده شود. 

پنج ریال به آن روضه خوان می دهم و پانزده ریال را خودم برمی دارم.

باز جریان را پیگیری کردم، سرانجام با یازده واسطه!!!! معلوم شد که از طرف سفارت انگلستان روزی 25 تومان برای این روضه خوانی با این کیفیت مخصوص (برای ایجاد تفرقه بین ایران شیعی و حکومت عثمانی سنی) داده میشود که پس از طی مراحل و دست به دست گشتن، پنج ریال برای آن روضه خوان بیچاره می ماند.

منبع هزار و یک حکایت اخلاقی .

 این حکایت به‌خوبی نمونه‌ای از سیاست تفرقه‌افکنی استعماری را نشان می‌دهد که قدرت‌های خارجی (در اینجا انگلیس) برای تضعیف رقبا و ایجاد اختلاف میان ملت‌ها یا گروه‌های مذهبی به کار می‌بردند. در این داستان، چندین نکته اخلاقی و سیاسی مهم نهفته است:

مکانیسم تفرقه‌افکنی استعماری

- هدف: ایجاد اختلاف میان ایران شیعه و عثمانی سنی (به عنوان دو قدرت منطقه‌ای رقیب) تا هر دو تضعیف شوند و نتوانند در برابر نفوذ استعمار مقاومت کنند.  

- ابزار: استفاده از اختلافات مذهبی به عنوان اهرمی برای دامن زدن به کینه و بدبینی.  

- روش: تأمین مالی غیرمستقیمِ اقدامات تحریک‌آمیز (مانند روضه‌خوانی توهین‌آمیز) از طریق شبکه‌ای از واسطه‌های ناآگاه یا سودجو.

 نقش واسطه‌های ناآگاه

- روضه‌خوان: تنها ۵ ریال از ۲۵ تومان بودجه را دریافت می‌کرد و از نقشه پشت پرده بی‌خبر بود. او صرفاً برای درآمد ناچیز، به ابزار تفرقه تبدیل شده بود.  

- کاسب و واسطه: هر یک بخشی از پول را برداشت می‌کردند بدون آنکه بدانند منبع اصلی پول و اهداف آن چیست. این نشان می‌دهد سیستم‌های تفرقه‌افکنی اغلب از ساده‌لوحی یا طمع افراد سوءاستفاده می‌کنند.

- تفرقه، سلاح قدرتمندان: دشمنان بیرونی برای ضربه زدن، از اختلافات درونی جوامع استفاده می‌کنند. این داستان مصداق ضرب‌المثل معروف «تفرقه بینداز و حکومت کن» است.  

- ضرورت بصیرت: جامعه باید نسبت به تحریکات مذهبی، قومی یا سیاسی هوشیار باشد و ریشه‌های آن را جستجو کند.  

- مسئولیت فردی: حتی مشارکت ناخواسته در چنین طرح‌هایی (مثل دریافت پول ناچیز) می‌تواند به فاجعه‌ای بزرگ تبدیل شود.

واقعیت‌های تاریخی

- در دوره قاجار، رقابت انگلیس و روسیه برای نفوذ در ایران اوج داشت. ایجاد تفرقه میان ایران و عثمانی (به عنوان دو قدرت اسلامی) باعث می‌شد هیچ‌یک نتوانند جلوی توسعه‌طلبی استعمار را بگیرند.  

- نمونه‌های مشابه این سیاست را امروزه نیز می‌بینیم:  

  - دامن زدن به اختلافات شیعه و سنی در خاورمیانه.  

  - تحریک درگیری‌های قومی یا مذهبی در کشورهای مستقل.

پرسش‌های تأمل‌برانگیز

- آیا امروزه نیز گروه‌ها یا افراد ناآگاهانه ابزار دست بازیگران خارجی می‌شوند؟  

- چگونه می‌توان جامعه را در برابر چنین طرح‌هایی مقاوم کرد؟  

- آیا اختلافات داخلی ما (مذهبی، سیاسی، قومی) ممکن است دستمایه دشمنان خارجی شود؟ 

این حکایت یادآور می‌کند که وحدت و آگاهی بزرگ‌ترین سلاح در برابر توطئه‌های استعماری است. هرگونه سخن یا عملی که به تفرقه دامن می‌زند – حتی اگر به ظاهر ساده یا بی‌اهمیت باشد – می‌تواند زنجیره‌ای از پیامدهای ویرانگر داشته باشد.