فرهنگی

منظور از ذکر خداوند چیست؟

وقتی بحث ذکر مطرح می شود عرف مردم سریعا شخص تسبیح به دستی را تصور می کنند که هرلحظه در حال گفتن اذکار و اوراد است در حالی که مفهوم ذکر، امری وسیع تر از ذکر لفظی و زبانی است.

ذکر در جایی بکار می رود که دل انسان متوجه چیزی باشد.حال اگر این توجه تنها با لفظ باشد و به اوراد و اذکار ختم شود ذکر لسانی نامیده میشود.اما اگر این ذکر از زبان به قلب منتقل شود و این یادآوری و توجه و حضور در نفس نیز احساس شود ذکر قلبی شکل خواهد گرفت و اگر انسان در عمل خویش نیز تابع خداوند باشد صاحب ذکر عملی شده است.

با توجه به معنای ذکر که همان یاد آوردن است اگر ذکر لفظی نیز انسان را به یاد خداوند بیاندازد دارای ارزش است والا اگر انسان با زبانش ذکر گوید و یادش به خداوند نباشد ذکر زبانی اش جز لغ‌لغه چیزی نیست.

خداوند در قرآن مى‌فرمايد: و اذكُرِ اسْمَ رَبِّكَ وَ تَبَتَّلْ إِلَيْهِ تَبْتِيلا (1)

يعنى ذكر نام خدا باید با تبتّل همراه باشد، و مقصود از تبتّل اين است كه توجه شخص منحصراً به خدا باشد.

امام صادق(عليه السلام) در روايتى مى‌فرمايند:

مَنْ قَالَ لاَ إِلهَ إِلاّ اللَّهُ مُخْلِصاً دَخَلَ الْجَنَّةَ وَ إِخْلاصُهُ أَنْ يَحْجُزَهُ لاَ إِلهَ إِلاَّ اللّهُ عَمَّا حَرَّمَ اللَّهُ عَزَّوَجَل(2)

 كسى كه با اخلاص لا اله الاّ اللّه بگويد وارد بهشت مى‌شود، و نشانه اخلاص او اين است كه گفتن لا اله الاّ اللّه او را از آنچه خداوند حرام كرده باز مى‌دارد.

با دقت در روايت فوق در مى يابيم كه حضرت به هر سه مرحله ذكر اشاره دارند: يكى، گفتن لا اله الاَّ اللّه، كه ذكر لفظى است؛ دوم، همراه بودن ذكر با اخلاص در نيت، كه ذكر قلبى است؛ و سوم، اين كه اخلاص بايد در رفتار شخص اثر گذارد و او را از گناه باز دارد، كه اين ذكر عملى است

برای ذکر، مصادیق متعددی بیان شده است و هرکدام ازآن مصادیق می تواند عامل تثبیت یاد خداوند در دلها باشد. به عنوان مثال گاهی خود قرآن ، ذکر معرفی شده است.

خداوند می فرماید:

 إِنّا نَحْنُ نَزَّلْنَا الذِّكْرَ وَ إِنّا لَهُ لَحافِظُونَ؛(3)

 بى ترديد، ما اين ذكر [قرآن]را به تدريج نازل كرده ايم، قطعاً نگهبان آن خواهيم بود.

در واقع، چون آیات قرآن می تواند عامل یاد خداوند باشد عنوان ذکر بر آن اطلاق گردیده است.از همین جا می توان دریافت که خواندن قرآن و تدبر در آیات الهی بهترین عامل یاد خداوند است و هرکس می خواهد در متن زندگی خود یاد خداوند را جاری سازد نباید از قرآن غافل شود.  

1 مزّمّل(73)، 8.

2 بحار الانوار، ج 93، باب 5، روايت 21.

 3 سوره حجر(15) ،آیه 9