فرهنگی

معماری هستی: چرا خدا گاهی کارها را مستقیماً به خودش نسبت می‌دهد و گاهی به فرشتگان؟ 🪶

یکی از پرسش‌های قدیمی که حتی در زمان ائمه(ع) نیز مطرح بوده، این تناقض‌نمای قرآنی است:

📖 پرسش:

“چرا در قرآن، گاهی «ستاندن جان» به خدا نسبت داده شده: «اللهُ یَتَوَفَّى الْأَنْفُسَ…» گاهی به «فرشتهٔ مرگ»: «قُلْ یَتَوَفّاكُمْ مَلَكُ الْمَوْتِ…» و گاهی به «گروهی از فرشتگان»: «الَّذِینَ تَتَوَفّاهُمُ الْمَلائِكَةُ…»؟ آیا این آیات با هم در تضاد نیستند؟”

💡 پاسخ استادانه امام (علیه‌السلام) به این پرسش:

پاسخ امام، کلیدی اساسی برای فهمیدن نحوهٔ مدیریت جهان هستی از نگاه قرآن به ما می‌دهد:

1. خدا، مدیر کل هستی است، نه کارگر جزء: خداوند متعال، آنقدر بزرگ و بلندمرتبه است که مستقیماً در امور جزئی و اجرایی مداخلهٔ فیزیکی نمی‌کند. این به معنای ناتوانی نیست، بلکه نشانهٔ عظمت و نظام‌مند بودن خلقت است.

2. قانون «واسطه‌ها» در جهان: خداوند در جهان، برای امور مختلف، واسطه‌ها و مجریانی قرار داده است. فرشتگان، سفرا و کارگزاران او در عالم هستند. این همان مفهوم «اصطفا» (گزینش) است که در قرآن می‌خوانیم: «اَللّهُ‌ یَصْطَفِي مِنَ الْمَلائِكَةِ رُسُلًا».

3. فعل کارگزار، فعل خودِ اوست: وقتی فرشته‌ای به دستور خدا کاری را انجام می‌دهد، در حقیقت، این خدا بوده که آن کار را از مسیر آن فرشته انجام داده است. بنابراین، هم می‌توان گفت “فرشته جان را می‌ستاند” (نگاه به مجری) و هم می‌توان گفت “خدا جان را می‌ستاند” (نگاه به فرمانده کل).

🔎 یک مثال ساده: رئیس جمهور یک کشور را در نظر بگیرید.وقتی او فرمانی صادر می‌کند و وزارتخانه‌ها آن را اجرا می‌کنند، مردم می‌گویند:

· “وزارت راه، جاده ساخت.” (نگاه به مجری)

· “دولت، جاده ساخت.” (نگاه به مجموعه)

· “رئیس جمهور، جاده ساخت.” (نگاه به رهبر و تصمیم‌گیرنده اصلی) همهٔاین جملات درست است؛ زیرا فعل وزیر، در حقیقت فعل دولت و در نهایت، فعل رئیس جمهور است.

✨ نکته نهایی: امام در ادامه توضیح می‌دهند که حتی نوع فرشتگانی که جان انسان را می‌ستانند،بستگی به عمل و ایمان خود او دارد:

· برای افراد نیکوکار، فرشتگان رحمت می‌آیند.

· برای افراد گناهکار، فرشتگان عذاب مأموریت می‌یابند.

پس این آیات نه تنها تناقض ندارند، بلکه سیستم حکمرانی خداوند بر جهان را به ما نشان می‌دهند: سیستمی مبتنی بر نظم، قانون‌مداری و واسطه‌های مقدس.

منبع: الإحتجاج، جلد ۱، صفحه ۳۶۴