فرهنگی

مسئولیت اخلاقی در قبال اعمال ناشایست: تأکید امام جواد(ع) بر نقش رضایت

تحلیل محتوایی حدیث 

این حدیث از امام جواد(ع) دو اصل کلیدی در مسئولیت‌پذیری اخلاقی و اجتماعی را بیان می‌کند:

۱. حضور فیزیکی بدون رضایت باطنی = غیبت معنوی  

- اگر فردی در موقعیتی ناپسند حاضر باشد اما در دل آن را نپذیرد، گویی اصلاً حضور نداشته است.  

- مثال: حضور در مجلسی که غیبت می‌شود، اما سکوت نکردن یا مخالفت قلبی داشتن.  

- پشتوانه قرآنی: «وَلَا تَرْكَنُوا إِلَى الَّذِينَ ظَلَمُوا فَتَمَسَّكُمُ النَّارُ» (هود: ۱۱۳)؛ به ستمگران گرایش نیابید که آتش شما را فرا می‌گیرد.  

 ۲. غیبت فیزیکی همراه رضایت باطنی = حضور معنوی

- اگر فردی از موقعیتی ناشایست غایب باشد اما در دل آن را بپسندد، گویی در آن مشارکت داشته است.  

- مثال: تأیید سکوتآمیز ظلم در شبکه‌های اجتماعی، حتی بدون اقدام عملی.  

- نکته روایی: پیامبر(ص) فرمودند: «مَنْ رَضِيَ عَمَلَ قَوْمٍ کَانَ شَرِیکَهُمْ» (بحارالأنوار)؛ هرکس عمل قومی را بپسندد، در آن شریک است.  

 پیام‌های حدیث

- نیت و رضایت باطنی تعیین‌کننده است: اسلام تنها به رفتار ظاهری بسنده نمی‌کند، بلکه نیت و موضع قلبی را ملاک می‌داند.  

- پرهیز از همدستی غیرمستقیم با ظلم: سکوت در برابر منکر یا رضایت به آن، هم‌ردیف مشارکت در گناه است.  

- تشویق به مسئولیت‌پذیری فعال: نه تنها باید از گناه دوری کرد، بلکه باید با زبان یا قلب آن را نفی نمود.  

امام جواد(ع) در این حدیث، خط قرمز اخلاقی را نه در حضور یا غیاب فیزیکی، بلکه در **رضایت یا انکار درونی** ترسیم می‌کند. این آموزه هشدار می‌دهد که حتی اگر مستقیم در گناهی مشارکت نداشته باشیم، ولی آن را بپسندیم، در پیشگاه الهی مسئولیم. ازاین‌رو، مسلمانان موظفند هم در عمل و هم در نیت، از هرگونه همکاری با ظلم و ناراستی بپرهیزند.