تنبلی و بیحوصلگی؛ کلیدهای ورود به شر از نگاه امام باقر(ع)
تنبلی و بیحوصلگی؛ کلیدهای ورود به شر از نگاه امام باقر(ع
قال الباقر (ع): “إیَّاکَ وَ الْکَسَلَ وَ الضَّجَرَ فَإِنَّهُمَا مِفْتَاحُ کُلِّ شَرٍّ … مَنْ کَسِلَ لَمْ یُؤَدِّ حَقّاً وَ مَنْ ضَجِرَ لَمْ یَصْبِرْ عَلَى حَقٍّ"؛ از تنبلى و بى حوصلگى بپرهیز، زیرا که این دو کلید هر بدى مىباشند و کسى که تنبل باشد حقى را نگذارد و کسى که بى حوصله باشد بر حق شکیبایى نورزد.
این حدیث از امام باقر(ع) در میزان الحکمه (ج۱۱، ص۵۱۸۶) دو رذیله اخلاقیِ تنبلی و بیحوصلگى را به عنوان عوامل اصلی سقوط انسان معرفی میکند و پیامدهای آن را در دو سطح فردی و اجتماعی بررسی میکند:
۱. تنبلی؛ عامل ترک حقوق
- تعریف: تنبلی به معنای سستی در انجام وظایف فردی، اجتماعی و عبادی است.
- پیامدها
- ترک حقوق الهی (مانند نماز، روزه) و حقوق مردم (مانند کمک به نیازمندان).
- ایجاد فقر معنوی و مادی به دلیل از دست رفتن فرصتها.
- نکته قرآنی: «وَ أَنْ لَیْسَ لِلْإِنْسَانِ إِلَّا مَا سَعَى» (نجم:۳۹)؛ برای انسان جز حاصل تلاشش چیزی نیست.
۲. بیحوصلگی؛ عامل ناشکیبایی در حق
- تعریف: بیحوصلگی به معنای نداشتن استقامت در انجام کارهای نیک یا تحمل مشکلات است.
- پیامدها
- شکست در آزمونهای الهی و دوری از تقوا.
- تضعیف روحیه همکاری و تعهد اجتماعی.
- نکته روایی: پیامبر(ص) میفرمایند: «الصَّبْرُ نِصْفُ الْإِیمَانِ» (بحارالأنوار)؛ صبر نیمی از ایمان است.
۳. ارتباط تنبلی و بیحوصلگی با شر
- امام(ع) این دو را «مِفْتَاحُ کُلِّ شَرٍّ» میخواند، زیرا:
- زمینهساز گناهانی مانند کمک نکردن به دیگران، ترک امر به معروف و نهی از منکر.
- موجب رشد رذایلی مانند حسادت، حرص و بیمسئولیتی میشود.
راهکارهای مقابله از منظر اسلام
- تلاش مستمر: امام صادق(ع) میفرمایند: «اَلْعَمَلُ الْحَسَنُ یَذْهَبُ بِالسَّیِّئِ» (کار نیک، بدی را از بین میبرد).
- صبر و استقامت: قرآن میفرماید: «یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا اصْبِرُوا وَ صَابِرُوا» (آل عمران:۲۰۰).
- برنامهریزی: تقسیم کارها به بخشهای کوچک و قابل مدیریت برای جلوگیری از دلزدگی.
امام باقر(ع) با این حدیث هشدار میدهد که تنبلی و بیحوصلگی، نه تنها زندگی فردی را نابود میکنند، بلکه جامعه را به سوی فساد میکشانند. رهایی از این دام، نیازمند تقویت اراده، توکل به خدا و پایبندی به مسئولیتها است.